Une nouvelle enquête de Radio France révèle de nouveaux éléments scandaleux sur les activités de Mme Ségolène Royal. [1]
Cette dernière utilise son poste d’ambassadrice des pôles pour sa propre promotion politique et enchaine les dépenses somptueuses et inutiles au frais du contribuable.
Nous apprenons ainsi que :
Ses assistants (payés par le Quay d’Orsay pour l’ambassade des pôles) sont également utilisés pour des séances de dédicace de son livre, des visites d’usine ou encore des inaugurations de salon.
Ses frais de mission sont passés d’environ 30 000 euros (sous l’ancien ambassadeur M. Michel Rocard) à plus de 100 000 euros.
Elle dépense des montants importants et inutiles pour des trajets en VTC.
Il devient urgent de destituer Mme Royal de sa fonction.
L’ambassade des pôles n’a pas pour objectif de servir de plateforme pour un ancien ministre et sa cour.
Signez et partagez cette pétition autour de vous !
La question n’est pas de moi. Elle a été posée par un médecin américain dans une chronique récente (1), le Dr Marc Micozzi, dont je suis les chroniques régulières.
Il s’insurge de voir qu’une étude publiée dans un journal scientifique reconnu ait pu mettre en avant un lien entre insuffisance rénale et prise excessive de vitamine D.
Cette publication est le Canadian Medical Association Journal.
Ce qui choque notre bon médecin, c’est que le titre de l’étude est trompeur. Et que le lecteur pressé, comme le sont souvent les médecins, pourrait en conclure qu’il existe de grands dangers liés à la vitamine D alors qu’en réalité, ils sont presque inexistants.
Evidemment, cette chronique s’inscrit dans un contexte particulier. Aux Etats-Unis comme en Europe, les administrations sont frileuses face à la consommation de compléments alimentaires.
Elles s’inquiètent beaucoup moins de la consommation massive de médicaments.
Pourtant, la prise de certains compléments alimentaires de qualité à des moments choisis de l’année pourrait être très bénéfique.
Pour ceux qui ne le connaissent pas : Marc Micozzi, un pionnier de la lutte contre le cancerMarc Micozzi est une figure publique aux USA, connu notamment pour ses recherches sur le cancer et ses prises de position contre le tout-médicament.
Le Dr Micozzi a fait partie d’un petit groupe de médecins envoyés en Chine en 1987, alors que la Guerre Froide faisait rage… pour étudier des substances naturelles utilisées par la médecine traditionnelle chinoise contre le cancer – dans le plus grand secret, bien entendu.
D’abord que l’étude ne porte que sur qu’une seule personne. C’est peu pour faire une généralisation !
Ensuite, que l’histoire racontée est un peu biaisée.
Que s’est-il passé en réalité ? Nous avons un touriste canadien de 54 ans. Il revient de deux semaines de congés en Asie du Sud-est. Chaque jour, il s’est prélassé au soleil entre 6 et 8 heures, habitude agréable peut-être mais délétère pour sa santé ! Car à force de prendre le soleil, il s’est déshydraté. Et c’est l’un des facteurs de risques premier pour les problèmes de reins.
Par ailleurs, il a de la goutte, une tension élevée et prend des médicaments, dont des diurétiques, pour soulager ces maux. C’est là aussi un facteur de risque important pour les problèmes rénaux.
Enfin, dans sa famille, l’insuffisance rénale est un mal connu. Deux de ses proches parents en souffrent et ont recours à des dialyses.
A son retour, il ne sent pas très bien. Il consulte le médecin de famille. On fait les analyses sanguines de routine. Verdict : il a des niveaux élevés de créatinine dans le sang.
Le médecin est catégorique : c’est un indicateur de dysfonctionnement des reins ! Le patient se voit prescrire d’autres médicaments. Mais il ne sent guère mieux. Il va voir un spécialiste. Ce dernier apprend que l’homme prend entre 8000 et 12000 IU de vitamine D par jour depuis plus de 2 ans.
On s’aperçoit qu’il a un niveau toxique de vitamine D dans le sang. On lui donne d’autres médicaments pour faire réduire cette vitamine D. On lui diagnostique une maladie rénale de moyenne gravité.
Ce n’est donc pas une insuffisance rénale et aucune dialyse rénale n’est nécessaire. Le patient peut rentrer chez lui et vivre « normalement » pourvu qu’il adopte une vie saine et qu’il évite de se déshydrater.
La colère de Micozzi
Pourquoi cette histoire a-t-elle tant mis en rogne notre bon médecin ?
D’abord parce qu’elle est exagérée. Il n’y a qu’un simple problème au rein, pas d’insuffisance rénale, qui est une maladie grave qui fait peur à tous : médecins et patients.
Ensuite, il y a de nombreuses causes au problème de ce monsieur. Et la complémentation en vitamine D, retenue par le spécialiste comme cause principale, n’en n’est qu’une parmi d’autres. Selon Micozzi, l’exposition au soleil est beaucoup plus grave car, elle induit une augmentation considérable de vitamine D incomparable avec ce que l’on peut espérer obtenir avec une complémentation, fût-elle excessive.
Et surtout, c’est un message qui va à l’encontre de la santé publique.
Car pour un cas où la vitamine D n’était peut-être pas indiquée, en tout cas, pas dans les quantités prises par le patient, il existe des millions de cas où le vrai problème est inverse.
C’est parce que les personnes manquent de vitamine D qu’elles sont malades, fragiles ou qu’elles peinent à retrouver leur forme.
Et évidemment cette étude s’inscrit dans le cadre d’une controverse scientifique plus générale sur le rôle que pourrait avoir la vitamine D sur la santé.
Une étude à oublier !
Selon Micozzi, cette étude est à ignorer. Il estime qu’il s’agit d’un cas extrêmement spécifique qui ne s’applique pas à la plupart des gens.
Selon lui, vous pouvez donc continuer à prendre jusqu’à 10000 IU par jour.
C’est évidemment beaucoup plus que ce que préconisent de nombreux experts qui se limitent à 2000 à 4000 IU par jour.
Pour ma part, vous me connaissez, je pense qu’il faut savoir être prudent et apprendre à se connaître. En cas de doute, échangez avec votre médecin, votre ostéo et/ou votre naturo !
Une chose est sûre, dans l’hémisphère nord, beaucoup de personnes manquent de vitamine D en hiver et une supplémentation peut être une solution pour renforcer votre santé.
Les bienfaits de la vitamine D
Pourquoi les débats sont-ils si passionnés autour de la vitamine D ?
Parce que tous les jours des chercheurs mettent en évidence les nombreux bienfaits de la vitamine D, tandis que dans le même temps, les recommandations des administrations de santé ne changent pas ou peu.
Pour de nombreux praticiens, la vitamine D est un des éléments fondamentaux de votre santé.
Pourquoi ?
Parce qu’elle est absolument nécessaire à de très nombreuses fonctions du corps.
Elle agit directement au niveau de l’ADN contenu dans vos cellules. Elle sert même de « clé de lecture » de cet ADN. La vitamine D permet l’expression ou non de certains gènes. Elle pourrait réguler jusqu’à 3000 gènes de votre corps sur les 30 000 dont vous disposez. C’est considérable (2).
Cette action au cœur de la cellule explique les nombreuses vertus dont on pare la vitamine D. Elle aurait des effets positifs sur (2) :
L’hypertension
Les maladies cardiovasculaires ;
L’obésité
L’arthrite rhumatoïde ;
Le diabète de type 1 et 2 ;
La sclérose en plaques ;
La maladie de Chron ;
Le rhume et la grippe ;
L’inflammation de l’intestin ;
La démence ;
La tuberculose ;
Les infections MRSA
L’infertilité ;
Les mélanomes ;
La dépression ;
La schizophrénie ;
La maladie d’alzheimer ;
L’ostéoporose.
Le cancer
Par ailleurs, la vitamine D serait également utile pour vous aider à détoxifier votre corps.
Que de vertus !
Attention, cela ne fait pas de la vitamine D une panacée.
Cela veut simplement dire qu’une carence en vitamine D est potentiellement dangereuse.
Si donc vous devez avoir une inquiétude, mieux vaut qu’elle soit sur le risque de manquer que celui de faire une overdose !
Herboristerie : le rapport qui fait PEUR Chers amis du Naturel,
Le Sénat a lancé une « mission d’information » sur l’herboristerie !
Spontanément, mon petit doigt m’a dit « méfiance »……alors j’ai un peu enquêté…
…et ce que j’ai découvert a confirmé mes pires craintes.
Comme vous le savez peut-être, le diplôme d’herboriste a été supprimé par le régime de Vichy, en 1941.
Résultat : les herboristeries ont disparu, les unes après les autres.
Seules les pharmacies ont eu encore le droit de vendre des plantes médicinales…
… mais elles ont abandonné cette mission, pour se concentrer sur les médicaments !
Il faut dire qu’une boîte de médicament est plus facile à stocker que des plantes !
Et puis, la phytothérapie (médecine par les plantes) exige un grand savoir traditionnel.
Or ce savoir a été perdu, au fil des années.
À la faculté, les étudiants en pharmacie n’apprennent plus que les molécules chimiques… les plantes traditionnelles sont ignorées, dédaignées, voire méprisées.
Et cela vaut même pour les huiles essentielles : une enquête récente en Suisse a montré que la plupart des pharmaciens ne savent absolument pas comment s’en servir !!! [1]
Au total, tout a été fait pour qu’il soit très difficile de se soigner naturellement, avec des plantes.
Et les rares herboristes qui résistent à l’oppression sont poursuivis comme des malfaiteurs !Persécutés parce qu’ils vendent des plantes médicinales !En France, la « police de la santé » a fait fermer les herboristeries, les unes après les autres.
Longtemps, l’herboristerie du Palais Royal, à Paris, a « résisté à l’envahisseur », grâce à la ténacité de Michel Pierre, un immense spécialiste des plantes et des tisanes.
Mais Michel Pierre a fini lui aussi par être traîné en correctionnelle, sur plainte de l’Ordre national des pharmaciens… et condamné pénalement à des amendes par la Cour d’appel.
Et pourtant, dans son réquisitoire, même le Procureur de la République a souligné l’absurdité de la situation : « Formellement, vous serez déclaré coupable, mais j’ai totalement conscience des limites de cette loi puisque l’on est dans une impasse totale. On peut aussi déplorer que le savoir-faire des herboristes, qui existent depuis des siècles, voire depuis toujours, et qui sont les ancêtres des pharmaciens, se perde… J’espère que les législateurs trouveront les moyens de régulariser les choses » Pour un autre herboriste parisien, Jean-Pierre Raveneau, la sanction a été encore plus sévère.
En 2016, il a été condamné à un an de prison avec sursis pour « exercice illégal de la pharmacie en récidive »… alors qu’il est lui-même docteur en pharmacie !
L’un de ses « crimes » était d’affirmer que 80 % des maladies pouvaient être combattues avec des plantes… ce qui est rigoureusement exact !
La vérité, c’est que Big Pharma n’aime pas la concurrence :On marche sur la tête !!!Pour l’industrie pharmaceutique, la situation actuelle est idéale : seuls les pharmaciens ont le droit de vendre des plantes médicinales… mais aucun, ou presque, n’utilise ce droit… ce qui empêche les patients de se soigner naturellement… et laisse libre cours au « tout médicament chimique » !
On atteint ainsi un sommet dans l’absurde.
Les herboristes, ceux qui détiennent le savoir traditionnel sur les plantes :N’ont pas le droit de vendre des plantes qui guérissent, en dehors des 148 plantes autorisées à la vente ; Et sur ces 148 plantes autorisées, ils n’ont pas le droit de conseiller les gens sur la façon de les utiliser pour se soigner !Un herboriste peut être condamné simplement pour avoir dit qu’une tisane au thym ou au romarin soigne un rhume ou un mal de gorge !
Et pendant ce temps-là, les pharmaciens vendent massivement du Doliprane sans la moindre restriction, alors que ce médicament est la cause numéro 1 des hépatites fulminantes en Occident !
Écoutez Thiery Thévenin, auteur de « Plaidoyer pour l’herboristerie » : « Les pharmacies devraient d’abord balayer devant leur porte avant de s’en prendre aux personnes qui s’intéressent aux plantes. À ma connaissance, l’herboristerie de la place de Clichy n’a intoxiqué personne. Il faut relativiser la dangerosité des plantes. En revanche, combien de gens ont-ils été envoyés à l’hôpital à cause des médicaments ? » Voilà pourquoi Thierry Thévenin se bat, avec d’autres, pour recréer un diplôme d’herboriste, comme il en existe en Allemagne, en Belgique ou en Suisse.
Et figurez-vous que le Sénat en France a décidé de s’emparer du sujet !À quelle sauce allons-nous être mangés ?Le 18 avril 2018, le Sénat a lancé une « mission d’information le développement de l’herboristerie et des plantes médicinales, des filières et métiers d’avenir ».
En apparence, cette mission semble être un progrès. Enfin on parle de ce sujet !
Le sénateur chargé de préparer le « rapport », Joël Labbé est d’ailleurs un écologiste sincère, convaincu de l’intérêt de l’herboristerie.
Et pourtant, mon premier réflexe a été d’avoir peur.
Pourquoi ?
Tout simplement parce que le parti au pouvoir, « En Marche », est très proche de Big Pharma.
Pensez à la loi sur les 11 vaccins obligatoires… à l’offensive contre l’homéopathie… au déchaînement de la répression contre les thérapeutes « alternatifs ».
Croyez-moi : jamais Emmanuel Macron ni la ministre de la Santé Agnès Buzyn n’autoriseront la libération de l’herboristerie !
Et ma petite enquête a confirmé ma première intuition. Savez-vous qui est la présidente de cette mission d’information ?
Une pharmacienne !
Et pas n’importe laquelle : il s’agit de la sénatrice Corinne Imbert, une des plus ferventes défenseurs du lobby des pharmaciens ! [2]
Ces dernières années, elle s’est même élevée contre l’interdiction d’asperger les vignes avec des pesticides lorsqu’elles sont à côté de zones d’habitation ! [3]
Dans une autre intervention, elle souhaite mettre fin au monopole de la vaccination par les médecins, demandant que d’autres professionnels de santé puissent vacciner massivement. [4]
Et même sur cette fameuse mission parlementaire, Corinne Imbert n’a pas fait mystère de ses intentions !!! Elle l’a dit dans la presse, très explicitement : [5]Il n’est pas question pour elle de reconnaître un diplôme d’herboriste ; Ce qu’elle veut, en revanche, c’est un « encadrement » du secteur ! Et au cas où vous auriez un doute sur cet « encadrement », voici ce qu’elle explique : « Il faut aussi faire attention. Il y a eu des travaux de fait sur des dérives sectaires, sur le danger que peut représenter, pour certains patients qui souffrent de pathologies lourdes, l’arrêt de traitement au bénéfice de médecines naturelles. Attention, il ne faut pas tomber dans le charlatanisme et dans des dérives sectaires, parce que ça existe, ça a existé et ça peut encore exister. Il faut avant tout préserver la sécurité sanitaire ». Sa préoccupation, vous l’avez compris, n’est pas DU TOUT de permettre aux citoyens de se soigner naturellement, avec des plantes.
C’est tout le contraire ! Elle veut rendre le cadre actuel encore plus restrictifqu’avant !
Croyez-moi, je vais suivre ce dossier avec LA PLUS GRANDE ATTENTION.
Et comptez sur moi pour vous appeler à vous mobiliser s’il le faut !
Հոկտեմբեր ամսվա Nouvelles d’Arménie magazine կայքում Ֆիլիպ Րաֆֆի Գալֆայանի քննադատական հոդվածին ինչ ավելացնել, քանի որ դժվար կլինի չկիսել որոշ փաստեր, որ ներկայացրել է։ Հետևությունն ապացույցներ ունի և այն հիմնվում է փաստերի վրա, որ դժբախտաբար, չի խոսում Հայաստանի Վարչապետի օգտին։ Իրավաբան չլինելով՝ մենք չենք թափանցի Իրավաբանության գաղտնարանները, թե ինչպես են մարտնչում և նախատվում ներկայումս Հայաստանում։ Այնուամենայնիվ, սխալմունքները, եթե չասենք՝ այս ու այնտեղ արձանագրված անկատարությունները, մեզ չեն մղում դատապարտել նոր վարչակարգն այն չափով, թե հայոց հարցն առավել արժանի է ընդունել իր ամբողջականության մեջ, քան իրավաբանորեն՝ ճշգրիտ կերպով, հաշվի առնելով երկրի քաղաքական կոնտեքստը, իր տնտեսական հրամայականները, իր մտայնությունները, որ իշխում են այնտեղ․ երեք տասնամյակի տառապանքների և ստորացումների ենթարկված լինելով՝ արդարության և երջանկության ծարավի մի ժողովրդի կողմից, չհիշատակելով խորհրդայնացման 70 տարիները կամ այն փաստը, որ Հայաստանը մնում է փոքր երկիր բնակչության թվաքանակի առումով, որ կարող էր ամեն վայրկյան պայթել քողարկված շնչասպառ պատերազմի մեջ, երեսուն տարուց ավելի, համարյա պաշարված՝ ժառանգաբար հասած մի թշնամուց, արևմտյան մասում։ Այդ դժվարին և սերտորեն շերտադասված բաղադրիչները պետք է հաշվի առնի յուրաքանչյուր ոք, ով կփորձի վերլուծել Հայաստանի Վարչապետի որոշումները, առաջընթացները և սխալները։
(Իհարկե, Իրավունքը պահպանել մի ժողովրդավարական երկրի համար, հիմնում է գետնախարիսխը, որի վրա կարող է կառուցել արդար և բարգավաճ հասարակություն։ Եվ պարոն Գալֆայանը իրավացի կլիներ մտածել, որ ներկայիս Հայաստանը, ըստ այս միակ իրավաբանական հեռանկարի, եթե քաղաքանության պատասխանատու անձինք, սկսած Վարչապետից, որ վերաբերում է նրանց, բռնազբոսիկ կերպով հաշվի առնեին տեսականու համար ավելի ծավալուն պարտավորություններ։ Ամուլսարի ոսկու հանքի դեպքը բավական է ցույց տալու համար, այնքանով, որ կենտրոնացնում է հակասական շահերի մի մեծ քանակություն, որ կաթվածահար են անում ամեն տեսակի որոշում։ Բնապաշտպանները չեն ուզում հաշվի առնել դա, ինչպես նաև մերձակա շրջանների գյուղացիները, որ հունիսի 23- ից փակում են ճանապարհները։ Ինչ վերաբերում է Լիդիանի կազմակերպությանը, նա պնդում է, որ կօգտագործի մի տեխնոլոգիա, որը չի վնասի տեղային էկոհամակարգին։ Առանց խոսելու մարդու իրավունքների Միջազգային Ֆեդերացիայի մասին, որ հետաքննություն է վարել հենց տեղում, աջակցելու հանքի ընդդիմադիրներին։ Ի՞նչ ասել 1400 անձանց մասին, որ ընդունվել են աշխատանքի ձեռնարկության կողմից և հունիսի 23-ից չեն աշխատել։ Ինչ վերաբերում է կառավարությանը, նա ժառանգել է այս խառը գործը, ստորագրված կասկածելի պայմաններում նախկին համակարգի կողմից : Փաշինյանը, որ աշխատատեղեր է խոստացել հայերին, պե՞տք է, ընդհակառակը, հրաժարվի իր խոստումներից՝ կրճատելով այդ աշխատատեղերը։ Իմանալով, որ չի կարող ճոխություն թույլ տալ իրեն Լիդիան ընկերության կողմից հարուցված դատավարությունից, ոչ էլ ընդդեմ նրա՝ կամայական որոշում ընդունել, որը կդարձնի ավելի անվստահելի Հայաստանում ներդրումներ անողների աչքին։ Միշտ կարող ենք ասել, որ չենք կարող հանդիմանել նրան որևէ խուսափումի համար, քանի որ նա հանդիպել է բոլոր ընդդիմադիրների հետ՝ պարզելու համար իրավիճակը։ Հիմա հեռու ենք նախկին վարմունքներից, երբ որոշումները փակ դռների ետևում էին ընդունվում :
Համենայն դեպս, նկատի առնելով նախկին և նոր վարչակարգի միջև եղած անցումը, որ կատարվել է առանց արյունահեղության, մեզ անտեղի է թվում Պետական հեղաշրջում կատարելու հարցը։ Իրականում, ըստ մեր իմացության, չի եղել Սարգսյանի իշխանության հեղաշրջում, ոչ անօրինական, ոչ բռնի ձևով: Նույնիսկ հեղափոխությունը, եթե հեղափոխություն եղել է, ուժի միջոցով չի արվել։ Հետևաբար, պարոն Գալֆայանը թող ներող լինի․ անցումային այս երկու միջոցները չէին կարող, ըստ մեզ, վերագրվել Հայաստանին։ Ավելացնեմ, որ այս «հեղափոխությունը» քաոսից դուրս չի եկել, այլ հասունացել է հայ ժողովրդի կողմից երեսուն տարվա շարունակական ընդվզումներից հետո, այս ու այն տեղի հետ կապված՝ քաղաքացիական պատերազմի բազմաթիվ սկզբնավորումներով, ինչպես ասենք՝ մարտի 1-ով, և ընդհանուր փոփոխության կամքը հաստատվել էր որպես հայտնի դարձած արտահայտությամբ՝ թափանցիկ և անվիճարկելի ընտրությամբ, առաջինը, որ տեղի էր ունեցել հանրապետության իշխանության հաստատվելուց ի վեր։
Այս կոնտեքստում պետք է ընդունել Սերժ Սարգսյանի, ինչպես արդեն արտահայտվել ենք, արժանիքը, երբ հաստատեց, որ Փաշինյանն իրավացի է և ճիշտ է տեսնում երևույթները։ Պետք է ողջունել նրա արիությունը, երբ վայր դրեց իր լիազորությունը պետական այրին արժանավայել վարքով, մտահոգված լինելով ավելի շուտ ազգի հարցով, քան իր քաղաքական դասակարգի շահերով։ Չենք համարձակվի հարց տալ մեզ, թե ինչ կպատահեր, եթե իրեն համար ստորացուցիչ այս արարքը հակադրվողների հետ համաձայնեցված չլիներ, այսինքն, հայ ժողովրդի մեծամասնության հետ։ Ի միջի այլոց, կարո՞ղ էր այլ կերպ վարվել, երբ փողոցի ճնշումը այդքան զանգվածային էր ու միասնական։
Մինչդեռ, պետք է ընդունել, որ ով կազմակերպեց այս «հեղափոխությունը» և որպես օրինակ վերցրեց Նելսոն Մանդելային, սկսած այն պահից, երբ փոխանակ հույս դնելու հաշտեցման և կայունության ամրապնդման վրա, ինչպես իրավամբ շեշտում էր պարոն Գալֆայանը, ուժեղացրեց տարբերակումներն իր կուսակցության, որ ենթադրվում է ներկայացնել ժողովրդին, և Հանրապետականների կուսակցության միջև։ Մնում է իմանալ, արդյո՞ք հանրապետական կուսակցության անդամները լուծարվելու էին ազգային հաշտեցման մի համակարգում։ Կարող ենք դրանում կասկածել, և առաջին կասկածողներից մեկը եղավ Վարչապետը, որ բանտ ընկավ նույն Հանապետականների ձեռքով։ Միշտ առկա է այն փաստը, որ ռասայական խտրականության քաղաքականությունը, նկատի ունենալով այն զարգացումը ժողովուրդների սև ու սպիտակ մասի բաժանումով, այլապես ավելի դաժան էր ու անարդար, քան հայ ժողովրդի կուրորեն մեկուսացումը Հանրապետականների կողմից։ Այնինչ, Մանդելան քսանյոթ տարվա բանտարկությունից հետո կհամարձակվե՞ր իր երկրի ապագան կերտել՝ ընդդեմ սեփական ոխի և ընդդեմ Սևերի ռևանշիստական ոգու, իմանալով, որ այդ ապագան չէր կարող իրականանալ, եթե շարունակեին գոյատևել ռասայական և քաղաքական հակամարտությունները, որ բզկտել էին ժողովուրդներին։
Համաձայն եմ պարոն Գալֆայանի հետ, որ անհրաժեշտ էր վարել անցումային մի քաղաքականություն՝ հիմնված ժամանակավոր սահմանադրության վրա։ Մինչև իսկ, եթե ինձ ցնցում է այնպիսի Սահմանդրության փաստը, որ լիովին իր շահերից բխեցնելով հարմարեցված և ձևակերպված է մի նախագահի կողմից, դրա համար պետք է պատսպարվի ամեն տեսակի դատական հետապնդումներից, սա ևս ցնցում է ինձ, ինչպես նաև այն փաստը, որ դրա հեղինակը՝ Ռոբերտ Քոչարյանը, շան նման բանտ է նետվել այն դեպքում, երբ նրա դատավարությունը դեռ ընթացքի մեջ է։ Ոչ մի իշանություն չպետք է անտեսեր այն փաստը, թե նոր ժողովրդավարության մեջ կամ նորմանալու ուղու վրա կանգնած իշխանության մեջ յուրաքանչյուր մեղադրյալ այնքանով է անմեղ, որքանով նրա հանցանքը դատավարության կողմից դեռևս հաստատված չէ։ Այսօր Քոչարյանի տեղը ճաղերի ետևում չպետք է լիներ։ Նա պետք է լիովին վայելեր քաղաքացու իր ազատությունը դատավարության ողջ ընթացքում, երկրից չբացակայելու պայմանով։ Եվ ինչ, Հայաստանը Ճապոնիային նախանձելու պատճառ ունի՞, որ Կարլոս Գոնին բանտ գցեց, նախքան վերջինս կիմանար ինչի՞ համար էին իրեն մեղադրում։ Թուրքիային նույնպես նախանձելու կարիք չկա, որ բանտում է պահում Օսման Կավալային, այն դեպքում, երբ ոչ մի իրական ապացույց չի ներկայացված իր հանցանքի համար։ Ի միջի այլոց, անցյալ տարվա հոկտեմբերի 8-ին դատարանում մեկենասի հայտարարությունը հնչում է որպես հիշեցում՝ իրավունքի հանդեպ ունենալիք հարգանքի մասին․ « Այն փաստը, որ երկար ժամանակ կալանավորված եմ, երբ դատարանը իմ մեղավորության մասին ապացույցներ չունի, համարվում է իրավունքի հանդեպ հավելյալ բռնություն։ Խոսքը վերաբերում է անօրինականություն և խտրականություն ցուցաբերող դատավարությանը, նման ձևով պատիժ սահմանելու համար։ Պահանջում եմ, որ դատարանը վերջ դնի այս անօրինական, խտրական գործողությանը»։ Նման պատժամիջոցը պատիվ չի բերում նոր ժողովրդավարությանը, որին ձգտում է Հայաստանը։
Այն փաստը, թե դա ժողովրդի պահանջն է, ինչպես Փաշինյանի դեպքում, այս ու այնտեղ հարկադրաբար կասկած է հարուցում՝ նկատի ունենալով կարճեցումը, որին հարմարվում է՝ ի վնաս իրականության։ Ժողովրդի 70%- ը դեռ ժողովուրդը չէ, այլ տարբերվում է մնացած 30%-ից, որ իրավունք ունի այլ ձևով մտածել։ Փաշինյանը շփոթում է ժողովուրդը ցույցերի մասնակից ամբոխի հետ, երբ ներկաները ըմպում էին նրա խոսքերը։
Բացի դրանից, հայերը տաքարյուն լինելով, եթե այդպես կարելի է ասել, շտապում են սրբացնել մի ղեկավարի այնքանով, որքանով կարող են սևացնել նրա հակառակորդին։ Քանի անգամ են Քոչարյանին անարգանքի ենթարկել, նրան թուրքի տեղ դնելով։ Մինչդեռ այսօր Փաշինյանը դարձել է աշխարհիկ սուրբ, ում պատկերը սիրտ խառնելու աստիճան ամենուր է։ Պետք է իմանալ, որ հայերը ընդունակ են 180° միանգամից շրջվել, որ զարմանք կպատճառի օտար դիտորդին։ Նրանք, ովքեր գոռում էին «Լևո՜ն, Լևո՜ն» (նկատի ունենք Լևոն Տեր-Պետրոսյանին) շարժման ընթացքում և հետո, որպես թե իրենց փրկիչն էր, կարողացան նույն ոգևորությամբ, հավանաբար 1996 թվին Վազգեն Մանուկյանի հաշվին, հաջորդաբար կեղծված ընտրություններից հետո նրան մղել 1998 թվի փետրվարի 3-ին հրաժարական տալ։ Շահեցին Քոչարյանին։ Այս խոսքերից հետո, Փաշինյանի նման կույր փրկության ուղու վրա գտնվելը անհրաժեշտաբար թուլացնում է քաղաքացու քննադատական ու քաղաքացիական իմաստի արտահայտումը և թևեր է տալիս շահագրգիռ կողմին, եթե ոչ՝ ձեռքերին, որ պատկերացնում է, թե իրավասու է գանակոծել նրան, ով կհակառակվի իրեն։ Այլ կերպ ասած, Փաշինյանն օգտվում է այն համբավից, որը կարող է հակվել իր հեղինակության չարաշահման կողմը։ Այս հեռանկարում, ժողովրդավարությունը կարող է փոխվել բռնապետության։
Իրականում, կարծիքի մեջ ձևավորված տվյալ բարձր դիրքը անառողջ է, նույնիսկ եթե դա հասկանալի է։ Փաշինյանն այս տեսանկյունից դառնում է ատելության զինված ձեռքը, որ գրգռում է հուսախաբության տարիներին ստորացված բնակչության մեծ մասին։ Միշտ մտածել եմ, որ այն ծափահարությունները, որոնցից օգտվում էր միտինգների ժամանակ, խառնված էին ատելությամբ՝ Հանրապետականների դեմ ուղղված։ Այսպիսով, այս մաղձը, նախկին և նոր վարչակարգի ջատագովների միջև տաքացնում է գլուխները և շրջում է ամենուրեք երկրում այնքանով, որ սպառնում է այն խաղաղ վիճակին, որի կարիքն զգում է նորմանալու համար։ Փոխանակ միասին պայքարելու՝ գործի մեջ ներդնելու միջոցները, երկիրն առաջ տանելու նկատառումով, հայերը դատական կռիվների պատճառով խրվել են ցեխի մեջ, էներգիայի կորուստ ունենալով այն դեպքում, երբ ժողովուրդը անհամբերությունից տրոփում է խոստացված վերափոխումների սպասման մեջ։
Այսպիսով, վերափոխումների այս վազքի մեջ բազմաթիվ են խոչընդոտները, որ դանդաղեցնում են Վարչապետի գործողությունը։
Օրինակ, այն հեղափոխությունը, որ վկայակոչում է վերջինս, չէր կարող արդյունավետ լինել առանց կրթված ու նոր էլիտայի, որ կփոխարինեին նախկին աշխատակիցներին։ Հիշեցման կարգով ասենք՝ երիտասարդ Հայաստանը չունի պետական ծառայողների սոցիալական այնպիսի խմբավորում, որը ոչ մի կուսակցությունից կախում չունենա և կապ չունենա ընտրությունների արդյունքների հետ, քանի որ պետք է Պետությունը շարունակելու գործին տրվելու համար ընդունակ լինել վեր կանգնել խորը անորոշությունից և աշխատել նվիրվածությամբ ու անձնուրաց կերպով միմիայն Պետության շարունակության և հասարակության բարօրության համար։ Այլ բառերով ասած՝ հայոց Պետությանը պակասում է մի հաստատություն, որ կձևավորի բարձր պաշտոնյաների, որոնք պատասխանատու կլինեն բարձր կառավարման համար։ Այս անբավարարությունը պարտադրում է նոր վարչակարգին էլիտայի հետ համատեղ աշխատել, որոնք մեծապես կցված են եղել նախկին կառավարության անդամներին և այնտեղ ձեռք են բերել ավտոմատիզմներ, որոնք ավելի շուտ հիմնված են եղել սեփական շահերի, ինքնասիրության, քան ընդհանուր բարիքի համար անհանգստություն ցուցաբերելու վրա։ Ինչը, որ կարող է ներգործություն ունենալ խոր Պետականության կազմավորվածության վրա, այն է, որ այդ ընտրյալները կարողացել են այնպիսի որոշումներ ընդունել, որ իրենց շահախնդրությունները պաշտպանելուն համապատասխանի։ (Ի միջի այլոց, Հայաստանում, ինչպես նաև այլուր, նույնիսկ Ֆրանսիայում, մարդիկ լինելով այնպես, ինչպես կան, իսկ հայերն առավել ևս, պաշտոնյա ընտրյալների ձևավորումը կարող էր սահմանել մի Պետություն՝ սեփական Պետության մեջ, որ խոչընդոտ կհանդիսանար գործադիր մարմնի որոշումների համար)։ Այս փաստացի վիճակը ստեղծում է արգելք կառավարության գործողության համար։ Այս դեպքում, ինչպե՞ս չհասկանալ Փաշինյանին, որ ստիպված է լինելու մաքրել Ավգյան ախոռները, եթե ուզում է կայուն տեղ ունենալ և առաջ գնալ։ Այսպիսով, հայտնվում են փակուղու առջև․ հեղափոխություն կատարելով էլիտարների փոփոխումով, այն դեպքում, որ նորերը չկան։
Նույն ձևով խորհրդային կարգերի անցումը հանրապետությանը, եղել է շատ մեծ դիմակահանդես՝ խաբկանք։ Քանի որ Հայաստանին պակասում էին պաշտոնյաներ, որ ընդունակ լինեին ստանձնել նոր սահմանադրությունը, ստիպված լինելով նախկին դիկտատուրայի ներկայացուցիչներին կրկին ուղեկցել, վտանգի ենթարկվելով փոփոխության ժամանակ՝ կորուստ տալու հարցում։ Իրականում, հանրապետության սկզբում երեկվա ավտոմատայնությունները պարզապես ստեղծվել էին առանց պատրաստման՝ ապրեցնել Անկախության միտքը և տիրող քաոսի առկայությունը, որ առաջացել էր Ղարաբաղի հակամարտության պատճառով։ Այս քաոսից մեծապես օգտվեցին անբարո անձինք՝ ընդլայնելով իրենց բիզնեսը, մինչդեռ հերոսները հոգով-մարմնով նետվում էին մարտի մեջ, վտանգելով իրենց կյանքը զոհել։ Հրատապ տնտեսությունը շուտով կործանման հասցրեց աշխատանքային պայմանները՝ գործարանների և ազգային ունեցվածքների շտապ վաճառք կազմակերպելով։ Քաոսին հաջորդեց անդունդը։ Եվ հնարավոր չէր հաստատել, որ նախագահները, ովքեր եկան Լևոն Տեր-Պետրոսյանից հետո, ընդունակ լինեին հաջողության հասցնել միաժամանակ ազգային պաշտպանության և վերակառուցման հարցերը։
Որքան էլ պարոն Գալֆայանը նույնացնի Փաշինյանին այն Էրդողանի հետ, որ հետապնդում էր Գյուլենականներին, ինձ թվում է նույնքան քիչ իրավացի է, եթե Փաշինյանը, ավելի շուտ, միավորվեր Հանրապետականների հետ, ինչպես վարվեց Էրդողանը Գյուլենականների հետ, նրանց դեմ անխոնջ պայքարելով։ Ի՞նչ տրամաբանությամբ,- կհարցնեք ինձ։ Քաղաքական հավասարակշռության տրամաբանությամբ։ Փաշինյանն իր կյանքը ներդրեց հայ ժողովրդին ծառայելուն, այն դեպքում, երբ Հանրապետականները գործում էին հանուն իրենց կեղտոտ գործերի։ Ինչ վերաբերում է այն հարցին, երբ վերագրում են նրան հաշվենկատություն, նույնիսկ բռնակալին հատուկ վերաբերմունք, նույնքան անվիճելի է, իսկ դա լավ ուրվագծված է Էրդողանի պարագայում, իսկ այս դեպքում և՛ անհավանական է, և՛ անհանդուրժելի, նույնիսկ, եթե միամիտ սխալներ եղել են։
Մեզ հարց ենք տալիս․ ի՞նչ ոջիլ է փնտրելու Պարոն Գալֆայանը Աննա Հակոբյանի՝ Վարչապետի տիկնոջ մազերի մեջ, երբ նշում է սկզբնաղբյուրն այն փողի, որ պետք է «Իմ քայլի» կողմից օգտագործվի մշակույթի, կրթական և առողջապահության՝ հիմնականում լուրջ հիվանդությամբ տառապող երեխաների համար սահմանված բնագավառներում, այն դեպքում, երբ այդ գումարը մեծ մասամբ հավաքված է սփյուռքի կողմից։ Եթե Քոչարյանի և Սարգսյանի կանանց առաքելությունն էր ղեկավարել նման մի ֆոնդ, որ նրանց պատասխանատվության տակ էր գտնվում, չենք կարող ասել, որ նրանց ակտիվությունը խիստ տեսանելի էր կամ բավական արդյունավետ։
<<Պե՞տք է հիշեցնել, որ արդարությունը սահմանված է մարդկանց կողմից, և վերջիններս սխալվելու իրավունք ունեն»,>>- ճշմարտապես գրում է Պարոն Գալֆայանը։ Պետք է նաև նրան հիշեցնել, որ քաղաքականությունը նույնպես սահմանված է մարդկանց կողմից և իրավունք ունեն մարդիկ սխալվելու, հատկապես այնպիսի հրատապ և վերականգնողութան կոնտեքստում, նկատի ունենալով երկիրը ոտքի կանգնեցնելուն։ Մնում է, որ այս երկիրը մտածի ստեղծել մի բարգավաճ ապագա աշխատանքի միջոցով և վարմունքները դնի բարոյականության ուղու վրա, որ համապատասխան լինի իր մշակութային սկզբունքներին, առանց որի սկսած հեղափոխությունը, հեռու լինելով գործել առանց վտանգների ենթարկվելու, կարող է ստեղծել տատասկներից, փշերից և փշալարերից մի գորգ։
1 – La nécessité de développer le narcissisme et d’effacer le sentiment de culpabilité a conduit les historiens partisans du courant de la synthèse turco-islamique à concevoir une nouvelle représentation du passé fondée sur la défense et illustration de l’islam. Intégré aux nouveaux manuels d’histoire dès 1981, ce nouveau récit vise à répondre à la question arménienne soulevée par les attentats de l’ASALA, traitant les Arméniens de traitres et fondant son discours sur l’équivalence des souffrances en 1915. Par ailleurs, ce récit souligne l’apport des Turcs par leur conversion à l’islam, facteur de progrès dans l’histoire mondiale, à savoir la démocratie et la tolérance.
2 – Cette représentation narcissique de soi conduit les Turcs à considérer leur arrivée en Anatolie (XIe siècle) comme un facteur qui aurait permis à l’Europe d’apprendre la liberté de religion et la liberté de pensée. Dès lors, produit de la synthèse truco-islamique, Recep Tayyip Erdogan et son parti l’AKP, vont incarner un idéal qui avait cours depuis des décennies. De plus, leur revendication obsessionnelle de « tolérance », malgré l’intolérance constante dont les Turcs ont fait preuve durant leur histoire, constitue une autre forme de dénégation du génocide.
3 – Conquête de Constantinople (1453) et bataille de Mantzikert (1071) sont commémorés par les membres de l’AKP comme des fetih, des gains pour l’islam de territoires non musulmans obtenus par le djihad. Ceux qui ont été éduqués dans l’esprit de la synthèse turco-islamique ne peuvent que s’en réjouir dans la mesure où la Fetih est tenue pour l’accomplissement d’un devoir religieux. Or, au lieu d’être désorientés par la réprobation occidentale concernant le génocide des Arméniens, les Turcs préfèrent la commémoration de la Fetih propre à flatter le narcissisme national. Victoire sur les infidèles, le génocide pourrait dans ce cas s’apparenter à une fetih.
4 – Célébrée à Malazgirt (Mantzikert), la victoire militaire des Seldjoukides sur Byzance, qui a ouvert l’Anatolie aux Turcs, est devenue la Fetih qui est enseignée dans les manuels scolaires tandis qu’Alparslan occupe une place équivalente dans leur esprit que Vercingétorix, Clovis ou Jeanne d’Arc dans celui des Français. Qualifier cet événement de fetih faisait de l’islam la justification suprême de la conquête de l’Anatolie et de la soumission des populations chrétiennes. Dans ce cas de figure, la nouvelle patrie des Turcs faisait d’eux ses habitants légitimes et des Arméniens et des Grecs, des étrangers.
5 – En réalité, la commémoration est une manière d’exorciser la peur de l’expulsion telle que l’a signifiée le traité de Sèvres en 1919 et en dépit du fait que la traité de Lausanne en 1923 l’ait déclaré nul et non avenu. Dès lors, la présence turque en Anatolie serait d’autant plus justifiée qu’elle est sacralisée comme le fer de lance de l’islam, tandis que ses habitants arméniens et grecs auraient bénéficié des valeurs morales de justice, commisération, paix, fraternité, science, sagesse et tolérance. Cependant, avec l’assassinat de Hrant Dink (2007) et le centenaire du génocide (2015), le sentiment de culpabilité, dans certains segments de la population turque, a refait surface, les dénonciations de la politique turque devenant de plus en plus répandues.
1 – Comme l’ont observé Hannah Arendt à propos d’Adolf Heichmann et Alexander Mitscherlich qui a assisté aux procès des médecins nazis en 1945, il n’y eut chez les accusés aucune manifestation de remords. De la même manière, les mémoires des dirigeants du CUP sont exempts de tout sentiment de culpabilité. Ces témoignages attirent aujourd’hui de nombreux lecteurs et sont régulièrement réédités. Or, même si le sentiment de honte peut être surmonté par la certitude d’avoir bien fait, les « mensonges de la conscience » et le refoulement de la culpabilité risquent d’induire des névroses et des suicides, sinon de provoquer des flambées de violence dans la sphère publique.
2 – Dans le cas où tout un pays nie sa culpabilité, l’État est tenu de renforcer les stratégies de défense pour pérenniser le refoulement du problème. De fait en Turquie, ces mécanismes ayant besoin de s’asseoir sur le mépris de l’Autre, ce sont les écoles, l’armée, les mosquées, mais aussi les organisations et les partis qui s’en chargent plus ou moins ouvertement. Reste à l’État le devoir de répéter et renouveler les stéréotypes qui constituent l’obsession nationale. Dans le cas de la Turquie, l’efficacité de la solution consiste à imprégner le nationalisme de religion.
3 – Le nationalisme qui « rassure sur soi, sur son passé, sur le passé de la nation » (Copeaux) conduit également à éviter le travail de deuil. En ce sens, il représente un des éléments obligatoires du consensus imposé à la population dès lors qu’il permet « d’accepter les souffrances[…]subies et de légitimer la violence infligée » (Copeaux). De ce fait, le « souffle chaud » ( Fichte) de la nation et la « confusion hallucinatoire » (Freud) de la religion se conjuguent comme le rationnel et l’au-delà du rationnel pour démultiplier leur pouvoir.
4 – Dès 1918, Ziya Gökalp, en affirmant : « la nation turque est musulmane », jetait les bases d’un idéal turco-islamique d’obédience sunnite qui excluait la minorité alévie. Ce principe va resurgir au cours des années 1970-1980 avec le soutien des revues, des historiens, des essayistes ou chroniqueurs célèbres, mais aussi des hommes politiques, tendance reconnue sous le nom de « synthèse turco-islamique ». En réalité, la formule selon laquelle « La Turquie est à 99% musulmane » et qui fleurit aujourd’hui est un « aveu implicite du processus de nettoyage des populations non-musulmanesen Turquie» (Copeaux).
5 – Prise à la lettre par ses partisans, cette idéologie dominante a pour effet de les autoriser à agir dans un spectre de violences allant de l’intimidation au meurtre. Ce qui explique les nombreuses séries d’agressions subies par les non-musulmans (Juifs, Chrétiens) ou les musulmans hétérodoxes alévis, sans que l’État ne réagisse vraiment, au point même de laisser ces actes impunis. « D’une certaine manière, tant que le génocide est nié, la nation turque se doit d’être musulmane, même si elle est gouvernée sous le masque d’une prétendue laïcité » (Copeaux).
1 – Comme on peut le supposer, les rédacteurs de la « thèse d’histoire » voulue par Mustafa Kémal en 1931, ayant été forcément témoins du génocide, se sont efforcés de masquer les évènements de 1915 pour infuser l’idée qu’il s’agissait de malheurs habituels à la guerre. Son enseignement au fil des décennies s’est mué en mythe historique propre à expliquer le monde, à établir du lien social et à aider à vivre. Ce nouveau mythe, formé de stéréotypes et de préjugés, a permis le processus de refoulement ou de déni.
2 – De fait, comme toute guerre s’accompagne d’une perte, les Turcs, avec le génocide, avaient « perdu les Arméniens et les Grecs » (Copeaux) en ce sens qu’ils provoquèrent la destruction de leur propre société et durent supporter à la fois la culpabilité et le deuil. « Nous avons détruit notre mémoire, et, ce qui est bien pire, nous avons détruit une part de notre humanité » (Bener, 2015). L’injonction de l’hymne nationale : « Korkma ! Ne crains rien ! », ainsi que les noms de famille ou les prénoms les plus fréquents comme Yilmaz (Sans-Peur), Korkmaz (Intrépide), Kaya ( La Roche), Çelik (D’Acier), Arslan (Lion), reflète dans le fond une anxiété généralisée : sa négation répétée révélant l’existence du contraire, à savoir de la peur.
3 – Présente dans les manuels d’histoire des années 1980-1990, cette peur est inhérente aux avertissements qu’inspireraient les dangers menaçant le pays dans un contexte où « le syndrome de Sèvres » et la crainte que le pays disparaisse alimentent un nationalisme propre à mobiliser et souder la population. De fait, la référence constante aux « bâtards d’Arméniens », comme insulte, montre que le temps s’est arrêté en 1915, comme si rôdaient depuis un siècle dans les esprits la peur du fantôme arménien et le sentiment de culpabilité qui lui est joint.
4 — Les écrits de Karl Jaspers de 1948, relatifs à la culpabilité allemande, permettent de comprendre le cas de la Turquie post-génocidaire. En effet, pendant et après le génocide, la conscience individuelle, loin d’être perturbée, s’en est accommodée en raison de plusieurs facteurs comme l’élaboration de « mensonges de la conscience », d’une « bonne conscience dans le mal » ou d’une « soif d’obéissance », tandis qu’en fait « on a abdiqué toute conscience » ( Jaspers). « Ainsi les actes criminels sont-ils justifiés par de prétendues bonnes raisons comme la patrie, la nation, le devoir d’obéissance » (Copeaux).
5 – Or, malgré l’efficacité des mensonges de la conscience, non seulement persiste le sentiment de culpabilité, mais encore il se transmet. Angoisses, cauchemars, tentatives d’évitements d’un parent traumatisé sont ressentis par l’enfant avec sa propre sensibilité. Les recherches récentes en Turquie, comme celles en histoire orale dans la région de Diyarbekir par Adnan Çelik et Namik Kemal Dinç, ont largement documenté l’existence d’un sentiment de culpabilité diffus, les interviewés évoquant souvent « une malédiction de cent ans » (Çelik et Dinç, 2015). Plus facile chez Kurdes, cet aveu se heurte encore à des mécanismes de défense parmi les Turcs.
1- Historien spécialiste de la Turquie, Etienne Copeaux a fait paraître, le 30 septembre 2019, un long article sur son blog Susam-Sokak intitulé : Ce que le génocide fait à la Turquie. Il y examine la politique d’écriture de l’histoire menée par les dirigeants turcs et visant avant tout à faire oublier 1915. Déjà en 1931, Mustafa Kémal affirmait : « L’écriture de l’histoire est aussi importante que l’action », injonction qui parachevait le mécanisme de turquification systématique avec les expulsions massives d’Arméniens et de Kurdes de 1922.
2 – De fait, considérée comme une mise en conformité avec la situation post-génocidaire, cette « réforme de l’histoire » s’apparentait à un véritablecoup d’État en histoire, créant ainsi un roman national nouveau et glorieux et qui devait servir de base aux manuels scolaires dès 1931. Selon ce récit, les Turcs, en migrant à la périphérie de l’Eurasie, devaient permettre à tous les peuples du continent de bénéficier de leur haute civilisation. De la sorte, les Sumériens, les Étrusques et les Hittites étaient censés être des Turcs et l’Anatolie devenait le pays des Turcs depuis la Préhistoire.
3 – Cette « représentation coercitive du passé » (Copeaux) allait corrompre la recherche scientifique en histoire et, dès lors qu’elle avait été voulue par Mustafa Kémal, revêtir un caractère sacré. Le contrôle de l’histoire par l’État devait ainsi masquer la violence sur laquelle s’était établie la république, devenant par là même un élément du « consensus obligatoire » (Copeaux, 1997, 2000). De fait, cette thèse d’histoire révèle quelque chose de la Turquie post-génocidaire, à commencer par le narcissisme qui imprègne le récit.
4 – Se considérant comme l’élite de l’humanité, les Turcs rejettent toute altérité. Mais ce besoin permanent de justification cache en réalité un manque de confiance en soi. Par ailleurs, la recherche de légitimité implique un recours constant à la rationalité et à la science comme l’archéologie. Implicitement, le récit s’adresse à un « super-destinataire implicite « (Copeaux), à savoir l’Occident, pour lui signifier que sans l’intervention des Turcs dans l’histoire, il n’aurait pas connu les valeurs de civilisation.
5 – Cette idéalisation du Turc, présente dans les discours et la mentalité nationalistes dès avant l’avènement de la république, allait imprégner la rhétorique négationniste lors des procès de 1919. Prétextant leur appartenance à un des peuples les plus tolérants et civilisés du monde, les accusés nieront leurs exactions génocidaires. Cette rhétorique devait se perpétuer durant des décennies en présentant le peuple turc comme un exemple pour les autres nations dans tous les domaines, leur apportant un « style de vie supérieur» (Copeaux 1997).
Quand on meurt, c’est définitif. Ne cherchez plus à revenir. Je vous dis que c’est over, terminé, sans espoir de retour. Seuls, et c’est déjà arrivé, ceux qui ont bénéficié d’une grâce christique ont pu retrouver leur pantoufles et manger encore des frites. Mais pour les autres, rien. Ils sont au-delà de tout et c’est pour toujours. Au-delà de leurs pantoufles et au-delà de leurs frites. Ils ne pourront ni mettre les unes, ni manger les autres. Sauf qu’il ne faut pas voir les choses comme ça. Quand on y est, on y est bien. On a mieux que des pantoufles et mieux à faire que de manger des frites. Bien, je vous dis. Si bien qu’on n’a plus envie de revenir.
Vous me direz, mais comment vont faire ceux qui n’y ont jamais cru ? Comme le catholicos K2 et mon amie arménienne Hayganouch. Mon amie Hayganouch est tellement athée que ses cheveux en rougissent. Athée comme le catholicos K2, qui dans son extrême bonté, ne la tient pas pour arménienne. Alors qu’ils le sont tous les deux athées. Oui mais pour le catholicos, c’est très compliqué : comme son athéisme est de dissimulation, sa religiosité est de théâtre. Alors que l’athéisme de Hayganouche est un athéisme religieux. Et donc, le catholicos se sent autorisé à la mettre au ban des Arméniens orthodoxes, avec les Arméniens musulmans et les Arméniens pédophiles. Et pourtant, Dieu sait que des pédophiles chez les curés ça court les rues comme des lapins.
Ceux qui n’y ont jamais cru qu’au-delà il y a mieux que leur Arménie vont pousser une AH ! d’étonnement, pour ne pas dire d’éblouissement. Ils vont être bluffés comme on dit. Tous ceux qui croient que l’Arménie est un paradis vont tomber sur le cul. Mais en fait, devant l’évidence mystique du vrai amour, tout leur sera pardonné. Pourquoi me demanderez-vous ? Parce que l’amour n’est pas un tribunal. L’amour aime. Même Erdogan sera aimé, c’est dire ! De l’autre côté, là où tout est irréversible, les lois qui y règnent ne sont pas les lois d’ici. Les Arméniens vont voir ce qu’ils vont voir, à savoir que leur culte de l’histoire arménienne, c’est de la gnognotte auprès de ce qui les attend. Bien sûr, ils pourront encore revendiquer pour la reconnaissance du génocide. Mais ça ne servira plus à rien car ils ne seront plus dans l’Histoire. Reste à savoir s’ils vont pouvoir parler avec Erdogan. Possible. Car en effet, tout est possible pour Dieu. Même l’impensable. Car Dieu joue avec les hommes comme avec des dés qui ne doivent rien au hasard, mais tout à sa seule volonté. C’est Dieu, que voulez-vous. Or Dieu est Grand, comme l’a proclamé en titre d’un de ses livres Denis Donikian. Si grand que les petits Arméniens qui ont l’habitude de lever les yeux sur leur Ararat, cette fois vont devoir regarder plus haut jusqu’à avoir un torticolis. Tous les Arméniens vont devoir faire ça, se pencher en arrière au risque de tomber pour regarder Dieu qui se situe toujours nettement plus haut que les plus hautes montagnes du monde. Ça va en faire des torticolis, je vous dis pas. La catholicos K2 va devoir aussi se pencher en arrière, tellement que son chapeau en forme de cône va se renverser. C’est comme ça que Dieu se moque des petitesses des hommes. Car Dieu est grand, c’est sûr. Et je suis son prophète, c’est sûr aussi…
Après son indépendance politique, l’Arménie a mis près de trente ans avant de conquérir sa démocratie, à savoir une démocratie réelle contre une démocratie de la fraude et de la misère qui l’a clouée sur place dans la stagnation ou déchirée sous les effets de l’émigration forcée par la désespérance économique ou l’humiliation politique. En effet, comme elles ont eu à affronter dès le début des catastrophes qui auraient pu terrasser le pays (séisme, guerre au Karabagh, fermeture des frontières à l’est et à l’ouest), les instances politiques dépassées par les événements ont dû parer au plus pressé. Nul ne saurait les incriminer dès lors que les résolutions prises dans la précipitation, les improvisations du moment, la nécessité de formuler les normes d’une nouvelle société s’accompagnaient d’un certain chaos dont les Arméniens les plus forts et les plus rusés ont largement profité. Malheureusement les Arméniens attendaient le droit, la justice et la paix sociale, ils n’ont reçu que la gangrène. Comme si elle couvait durant les années soviétiques et attendait le jour où l’Arménie deviendrait une république pour se propager. De fait, l’indépendance de l’Arménie n’a donné lieu qu’à un état de dépendance dans le sens où la seule dynamique économique qui l’a maintenue en vie se nourrissait de népotisme, de corruption, d’aghperoutyoun et de système D, tandis que le travail à l’étranger des Arméniens valides, sciemment entretenu, constituait une manne substantielle par la rentrée des devises, dispensant l’État de créer des emplois sur place alors qu’il profitait de cette situation de déliquescence pour régner sur une population abrutie par la pauvreté ou la quête de survie.
Cette immédiate indépendance nous l’avons vue et éprouvée pour l’avoir largement décrite ici ou là. Ce qui nous avait le plus frappé alors, c’était un état d’abandon généralisé, à savoir des hommes et des femmes n’ayant plus aucun soutien ni moral, ni familial, ni économique, tandis qu’en même temps se développaient des formes d’enrichissement qui juraient avec la misère ambiante. Comme l’Arménie profonde s’enfonçait dans une pitoyable dépression tandis que dans la capitale s’étalaient des luxes d’insouciance totalement artificiels, sans parler du caractère de plus en plus ostentatoire de certaines richesses, on se demandait si au delà d’une démocratie de façade ne survivait pas une forme de régression vers un féodalisme fondé sur le système des agha comme en Turquie ottomane et ailleurs. Ces maîtres de la vie sociale, qui mesuraient la vie des Arméniens à l’aune de leurs seuls intérêts, avaient pour noms ceux des oligarques comme le fameux Dodi Gago dont le sobriquet résonne comme un gag tellement cette figure emblématique du parvenu illustre bien une structure politique où les députés avaient tendance à voter en faveur de leur business plutôt que pour l’amélioration du bien général. De ce fait, il était difficile de définir cette Arménie hybride où se mêlaient inextricablement le droit et l’absence de droit. C’est cet embrouillamini qui nous a conduit un jour à définir l’Arménie comme une république démomerdique. Néologisme parmi les moindres, advenus sous notre plume, pour désigner ce pays politiquement indistinct et où les citoyens étaient devenus comme les déchets d’une corruption généralisée.
La première chose à laquelle s’est à juste titre attaqué le gouvernement actuel était de rendre la démocratie au peuple par la réhabilitation du droit. Aucune réforme ne pouvait être entreprise, aucun progrès, aucune volonté de changement dans quelque domaine que ce soit sans consolider le socle juridique sur lequel devait reposer la nouvelle Arménie. Sans le droit le pays irait à vau-l’eau comme sous les régimes précédents. En ce sens, nous pouvons mettre à l’actif du Premier ministre qu’il s’est donné pour objectif d’éradiquer la corruption dans la vie sociale. On aurait du mal à penser qu’un tel acharnement contre toutes les formes de corruption où qu’elles se développent soit le fait d’un homme capable de dérive autoritaire. En s’engageant dans cette voie, c’est lui-même qu’il expose devant un peuple peu enclin à tolérer les abus d’autorité. Et pourtant, la chasse aux Républicains dont l’influence toxique menace constamment les avancées sociales crée un climat délétère miné par le soupçon. Nous avons déjà exprimé le caractère intolérable des ingérences, supposées ou réelles, du Premier ministre, au sein de l’appareil judiciaire. Très certainement ses obsessions anti-Parti républicain ne peuvent que le conduire à jouer avec le feu.
Heureusement, l’autre obsession de Pachinian, c’est de rendre son intelligence à la jeunesse arménienne en élevant le niveau d’éducation. Il faut dire que le potentiel, dans ce domaine, est immense et que loin de l’exploiter, les régimes précédents l’ont au contraire maintenu à un grave degré de médiocrité. Ce n’est pas en introduisant le jeu d’échecs dans les écoles qu’on peut produire un avenir et développer un pays. Encore moins d’instruire les enfants dans la religion nationale. Le pari de Pachinian qui consiste à orienter l’éducation vers les technologies de l’information n’est pas vain. Il repose à juste titre sur ces scientifiques d’origine arménienne qui ont démontré que le génie arménien ou sa faculté d’accéder aux plus hautes marches, permettait de parier sur l’excellence des aptitudes et du potentiel qui anime la jeunesse du pays. « L’innovation et l’esprit d’initiative ont toujours été au cœur de l’identité arménienne. Tout au long de l’histoire, le peuple arménien a mis au monde des scientifiques, des ingénieurs et des inventeurs qui ont apporté une contribution inestimable au développement de l’humanité et à l’amélioration du niveau de vie », dit-il dans son discours inaugural pour saluer l’ouverture en Arménie du Congrès mondial sur les technologies de l’information. Le Premier ministre part d’un constat, que chaque membre de la diaspora a pu remarquer lui-même, à savoir que tout jeune Arménien qui se trouve dans un milieu intellectuellement stimulant est capable du meilleur. Ce qui n’a pas été le cas en Arménie durant les trente premières années de l’Indépendance. Pachinian souhaite pour l’Arménie ce qui se fait à l’étranger. Par ailleurs, il faut comprendre que les techniques de l’information, dès lors qu’elles pénètrent dans le tissu social et national, induiront des soins plus performants dans les hôpitaux, une défense plus efficace aux frontières, une panoplie d’emplois plus large. Déjà, ces opportunités font accourir de la diaspora des entreprises soucieuses d’investir dans le pays et d’ouvrir des startups dans tous les domaines possibles. Mais les étudiants arméniens n’auront pas attendu le Congrès pour commencer leurs travaux, ils y auront présenté des engins volants sans pilote, des robots et même une prothèse myoélectrique de bras.
Cependant, il n’est pas interdit de souhaiter que la nouvelle confiance qui règne en Arménie depuis l’émergence de la révolution de velours engendre une nouvelle conscience. Investir dans le matériel ne permettra pas au peuple arménien de vivre selon sa culture. Il risque au contraire de s’en éloigner. L’homme a besoin de trouver des repères culturels au gré d’une tradition collective qui, au cours de son histoire, lui a évité de sombrer dans la dépression par la résilience et le religieux. Tous les peuples investissent dans leur culture pour que la conscience de leur origine alimente leur élan vital vers un avenir plus brillant. L’homme a besoin de se situer s’il ne veut pas s’abîmer dans la névrose qu’alimentent l’inconnu de sa naissance et l’inconnu de sa mort. Se situer dans le temps par la réactivation des mythes et se situer par rapport à ses semblables par la pratique d’une fraternité de combat. Or, depuis des décennies en Arménie, le sauve-qui-peut et la corruption, le triomphe de l’argent au détriment d’une société plus égalitaire ont dominé les esprits. Il serait temps de revenir aux fondamentaux et de placer l’humanisme et la fraternité au centre du social. Sans une éthique de l’empathie, l’Arménie s’écroulera. Il faut penser l’autre, apprendre à penser à l’autre et à se mettre à la place de l’autre. En d’autres termes, mettre le fameux tsavet danem’ (je prends ton mal) au cœur d’une société qui a trop longtemps pâti d’un abandon généralisé. Non seulement, ce principe permettrait de revenir aux sources de la religion chrétienne pour que les Arméniens se maintiennent dans une sorte de verticalité mystique, mais il permettrait une véritable révolution des mentalités. Nous ne dirons pas que l’Arménien n’a pas ici ou là montré de la solidarité envers l’autre. Mais les manques sont nettement plus flagrants que les pratiques. Cette solidarité devrait d’ailleurs aussi jouer entre l’Arménie et la diaspora, laquelle depuis l’avènement de la République et la catastrophe du séisme de 1988 n’a jamais manqué d’établir des ponts avec le pays pour le sortir du naufrage. Même si le donateur n’a pas toujours été respecté correctement par le receveur.
Un peuple solide, c’est un peuple solidaire. Et la foi dans le « nous », c’est le « menk » du « menk enk sarere »( nous sommes nos montagnes). Un «nous» au sein duquel interagissent les responsabilité des uns par rapport aux autres comme le sang spirituel qui donne vie à ce « nous».
Première partie – Il était une fois la révolution…
Qu’ajouter à l’article critique de Philippe Raffi Kalfayan du 1er octobre dernier sur le site des Nouvelles d’Arménie Magazine dès lors que nous aurions du mal à ne pas partager certains parmi les arguments qui y sont exposés ? Le raisonnement est documenté et porte sur des faits qui ne sont malheureusement pas à mettre au crédit du Premier Ministre d’Arménie. N’étant pas juriste, nous n’entrerons pas dans les arcanes du Droit tel qu’il est débattu et malmené actuellement en Arménie. Pour autant, les impairs, sinon les imperfections constatés ici ou là ne nous conduisent pas à condamner le nouveau régime, dans la mesure où le cas arménien mérite d’être considéré de manière plus holistique que strictement juridique, à savoir en tenant compte du contexte politique du pays, de ses impératifs économiques, des mentalités qui y règnent, des trois décennies de souffrances et d’humiliations subies par une population avide de justice et de bonheur, sans parler des 70 années de soviétisme ou du fait que l’Arménie demeure un petit pays par le nombre d’habitants, en guerre larvée sur le flanc est depuis plus de 30 ans, et quasiment enclavé, avec un ennemi héréditaire sur le flanc ouest. Ces composantes complexes et étroitement imbriquées devrait les prendre en compte quiconque chercherait à passer au crible les décisions, les avancées et les fautes du Premier ministre d’Arménie.
(Certes, préserver le Droit pour un pays démocratique constitue le socle sur lequel il peut bâtir une société juste et prospère. Et monsieur Kalfayan aurait raison de penser l’Arménie actuelle selon cette seule optique juridique si les responsables de la politique, à commencer par le Premier ministre, n’étaient quant à eux contraints de tenir compte d’un bien plus large spectre d’obligations. Le cas de la mine d’or d’Amulsar suffirait à le démontrer dans la mesure où elle concentre un grand nombre d’intérêts contradictoires qui paralysent toute décision. Les écologistes n’en veulent pas ainsi que les villageois proches qui bloquent les routes depuis le 23 juin. Quant à la société Lydian, elle maintient qu’elle utilisera une technologie propre à respecter l’écosystème local. Sans parler de la Fédération Internationale des droits de l’homme qui a enquêté sur place et défend les opposants à la mine. Que dire des 1 400 personnes employées par l’entreprise qui n’ont pas pu aller travailler depuis le 23 juin ? Quant au gouvernement, il a hérité de cette patate chaude signée dans des conditions douteuses sous l’ancien régime. Pachinian, qui a promis du travail aux Arméniens, devrait-il au contraire se parjurer en supprimant des emplois ? Sachant qu’il ne peut se permettre le luxe d’un procès intenté par la société Lydian, ni celui de prendre contre elle une décision arbitraire qui rendrait peu crédible l’Arménie auprès des investisseurs étrangers. Toujours est-il qu’on ne peut lui reprocher une quelconque dérobade puisqu’il est venu à la rencontre de tous les opposants pour clarifier la situation. On est loin des pratiques précédentes où les décisions se prenaient à huis clos.)
Tout de même, étant donné que le passage entre l’ancien et le nouveau régime s’est opéré sans effusion de sang, il nous paraît incongru d’en faire coup d’État ? En effet, il n’y a pas eu, que nous sachions, renversement du pouvoir Sarkissian ni de façon illégale, ni de façon brutale. De même, la révolution, si révolution il y a, ne s’est pas faite par la force. Par conséquent, n’en déplaise à Monsieur Kalfayan, ces deux modes de transition ne sauraient selon nous s’appliquer à l’Arménie. J’ajoute que cette « révolution » n’est pas sortie du chaos, mais a mûri au cours de trente années de protestations continues de la part du peuple arménien, émaillées de plusieurs amorces de guerre civile, dont celle du 1er mars, et qu’une volonté de changement général a été entérinée par un vote reconnu comme transparent et incontestable, le premier depuis l’avènement de la république.
Dans ce contexte, il faut reconnaître à Serge Sarkissian, comme nous l’avons déjà fait, le mérite d’avoir affirmé que c’était Pachinian qui avait raison et qui voyait juste. Il faut saluer son courage pour avoir mis un terme à son mandat par un acte digne d’un homme d’État ayant le souci de la nation plutôt que celui tant de ses intérêts que de sa classe politique. On n’ose pas se demander ce qui serait arrivé si ce geste humiliant pour lui n’avait pas été accordé à ses opposants, à savoir à la majorité de la population arménienne. D’ailleurs, aurait-il pu faire autrement tant la pression de la rue était massive et unanime ?
Cependant, force est de constater que celui qui a orchestré cette « révolution » et qui prenait Nelson Mandela pour modèle, s’en est écarté à partir du moment où, au lieu de jouer sur la réconciliation et l’unité, comme le souligne à juste titre Monsieur Kalfayan, il a exacerbé les divisions entre son parti qui prétend représenter le peuple et celui des Républicains. Reste à savoir si les membres du parti républicain étaient solubles dans un régime de réconciliation nationale. On peut en douter, et le premier à en douter ce fut le Premier ministre qui a connu la prison de la part de ces mêmes Républicains. Toujours est-il que la politique d’apartheid, à savoir de développement séparé des populations blanches et noires, était autrement plus cruelle et injuste que l’ostracisation aveugle de la population arménienne par les Républicains. Et pourtant, Mandela, après vingt-sept ans d’emprisonnement, osera bâtir l’avenir de son pays contre sa propre rancune et contre l’esprit de revanche des Noirs, sachant que cet avenir ne pouvait être viable si devaient se perpétuer les antagonismes raciaux et politiques qui ont déchiré les populations.
Je reconnais, avec Monsieur Kalfayan, qu’une politique transitionnelle, fondée sur une constitution intérimaire, était nécessaire. Même si me choque une Constitution voulue sur mesure par un président et formulée à l’aune de ses intérêts, de manière à se mettre à l’abri de toute poursuite judiciaire, me choque aussi le fait que son auteur, Robert Kotcharian soit jeté en prison comme un chien alors même que son procès est en cours. Aucun représentant de l’autorité n’est censé ignorer que, dans une démocratie normale ou en voie de normalisation, tout prévenu est innocent tant que sa culpabilité n’a pas été démontrée par un jugement. A ce jour, la place de Kotcharian n’est pas derrière les barreaux. Il doit jouir pleinement de sa liberté de citoyen durant toute la durée de son procès sans pour autant être autorisé à quitter le pays. Et quoi, l’Arménie n’aurait-elle rien à envier au Japon qui jeta Carlos Ghosn en prison avant même qu’il n’ait eu le temps de savoir de quoi on l’accusait ? Rien à envier non plus à la Turquie qui garde en prison Osman Kavala alors même qu’aucune preuve tangible de sa culpabilité n’a été présentée. D’ailleurs, la déclaration du mécène au tribunal du 8 octobre dernier sonne comme un rappel au respect du droit : « Le fait que je sois maintenu en détention depuis si longtemps sans que le tribunal ait pu avancer des preuves de ma culpabilité est une violation supplémentaire du droit. Il s’agit d’une pratique illégale et discriminatoire, assimilable à une punition. J’exige que le tribunal mette fin à cette pratique illégale, discriminatoire ». Cette vindicte n’est pas à l’honneur de la nouvelle démocratie à laquelle aspire l’Arménie.
Le fait de se réclamer du peuple, comme le fait Pachinian, ici ou là, suscite obligatoirement le doute en raison du raccourci dont il s’accommode au détriment de la réalité. 70 % d’une population ne font pas un peuple, mais produisent une discrimination à l’égard des 30% qui ont le droit de penser autrement. Pachinian confond le peuple avec la foule des meetings où les présents buvaient ses paroles.
Par ailleurs, les Arméniens, peuple à sang chaud s’il en est, sont prompts à sanctifier un leader autant qu’à diaboliser son adversaire. Combien de fois n’a-t-on pas devant nous stigmatisé Kotcharian en le traitant de Turc ? Tandis qu’aujourd’hui, Pachinian est devenu une figure de saint laïc dont l’effigie se trouve partout ad nauseam. Il faut savoir que les Arméniens sont capables de retournements à 180° avec une brutalité qui étonnerait un observateur étranger. Ceux qui criaient « Levon ! Levon ! » (à savoir Levon Ter Petrossian) durant et après le charjoum, comme s’il était leur sauveur, ont réussi à le détester avec la même ardeur à la suite des élections probablement truquées de 1996 aux dépens de Vazken Manoukian, jusqu’à le pousser à la démission le 3 février 1998. Ils y ont gagné Kotcharian. Cela dit, cette sanctification aveugle de Pachinian atténue forcément les sens critique et civique du citoyen et donne à l’intéressé des ailes, sinon des mains pour se croire autorisé à fesser quiconque le contredit. Autrement dit, Pachinian jouit d’une telle notoriété qu’il pourrait être enclin à abuser de son autorité. Dans cette perspective, la démocratie pourrait virer à l’autoritarisme.
En effet, cette position éminente dans l’opinion est malsaine, même si elle est compréhensible. Pachinian devient de la sorte la main armée de la hargne qui anime une grande partie de la population humiliée par des années de frustration. J’ai toujours pensé que les applaudissements dont il bénéficiait lors des meetings étaient mâtinés de haine à l’égard des Républicains. Or, cette haine entre tenants de l’ancien régime et partisans du nouveau échauffe les esprits et circule partout dans le pays au point de menacer la sérénité dont il a besoin pour se normaliser. Au lieu de se battre ensemble sur les moyens à mettre en œuvre pour faire avancer le pays et le défendre, les Arméniens sont embourbés dans des querelles de procédures qui sont autant de perte d’énergie, alors que la population trépigne d’impatience dans l’attente des réformes promises.
Or, dans cette course aux réformes, nombreux sont les obstacles qui ralentissent l’action du Premier ministre.
Par exemple, la révolution dont celui-ci se réclame ne saurait être effective sans le remplacement des collaborateurs de l’ancien régime par des élites éduquées et neuves. Pour rappel, l’Arménie, pays jeune, n’a pas un corps de fonctionnaires capables de transcender les aléas des urnes et de travailler avec dévouement et abnégation uniquement pour la pérennisation de l’État et le bien public. En d’autres termes, manque à l’État arménien une institution qui formerait des fonctionnaires responsables de sa haute administration. Cette carence oblige le nouveau régime à composer avec des élites qui ont largement forniqué avec les gouvernances précédentes et qui y ont acquis des automatismes fondés sur l’égoïsme des intérêts propres plutôt que sur un comportement soucieux du bien général. Ce qui a pu avoir comme effet la formation d’un État profond, où ces élites ont pu prendre des décisions conformes à la défense de leur pré carré et non au profit du pays. (D’ailleurs, en Arménie comme ailleurs et même en France, les hommes étant ce qu’ils sont et les Arméniens bien davantage que des hommes, la création d’une élite de fonctionnaires pourrait constituer un État dans l’État propre à contrecarrer les décisions de l’exécutif.)
Cet état de fait constitue une sérieuse entrave à l’action du gouvernement. Dès lors comment ne pas comprendre Pachinian qui doit être obligé de nettoyer les écuries d’Augias s’il veut faire place nette et avancer. On se trouve ainsi dans le cul-de-sac d’une cruelle aporie : faire la révolution par le changement des élites alors que manquent les élites nouvelles.
De la même manière, le passage du soviétisme à la république n’a été qu’une vaste mascarade. Comme l’Arménie manquait de fonctionnaires aptes à assumer la nouvelle constitution, elle a dû reconduire ceux de la dictature précédente au risque d’y perdre dans le changement. En fait, au début de la république, les automatismes d’hier ont été simplement reproduites faute de formation pour faire vivre la pensée de l’Indépendance et en raison du chaos dominant provoqué par le conflit du Karabagh. Ce chaos, les voyous en ont largement profité pour accroitre leur business tandis que les héros se jetaient à corps perdu dans la bataille au risque de sacrifier leur vie. L’économie de l’urgence a tôt fait de détruire le travail par la vente précipitée des usines et des biens nationaux. Au chaos a succédé l’abîme. Et on aurait du mal à affirmer que les présidents qui vinrent après Levon Ter-Petrossian furent aptes à relever le défi à la fois de la défense nationale et de la reconstruction.
Que monsieur Kalfayan assimile Pachinian à un Erdogan poursuivant les gülenistes me paraît d’autant moins pertinent que Pachinian, plutôt que de s’acoquiner avec les Républicains comme Erdogan le fit avec Gülen, les a inlassablement combattus. Pour quelle raison me direz-vous ? Pour une raison de tempérament politique. Pachinian a mis sa vie au service du peuple arménien alors que les Républicains étaient au service de leurs sales affaires. Quant à lui donner des intentions et même des comportements de dictateur, aussi indiscutables et tranchés quand il s’agit d’Erdogan, cela n’est ni crédible ni supportable, même si des erreurs et des naïvetés ont été commises.
On se demande quels poux va chercher Monsieur Kalfayan dans la chevelure d’Anna Hagopian, l’épouse du Première ministre, quand il dénonce l’origine de l’argent devant servir à la Fondation Mon Pas dans les domaines culturels, éducatifs et de santé, principalement au profit des enfants gravement malades d’Arménie, alors que cet argent est majoritairement recueilli auprès de la diaspora ? Si les épouses Kotcharian et Sarkissian avaient pour mission de piloter une fondation semblable qui était de leur responsabilité, on ne peut pas dire que leur activisme ait été très visible ou très opérant.( mystepfoundation.am)
« Faut-il rappeler que la justice est rendue par des hommes, et ceux-ci ont droit à l’erreur ? » écrit à juste titre Monsieur Kalfayan. Faut-il aussi lui rappeler que la politique est également rendue par des hommes et qu’ils ont droit à l’erreur surtout dans un contexte d’urgence et de renouvellement en vue de remettre le pays sur pieds ? Il reste que ce pays doit s’inventer un avenir de prospérité par le travail et remettre les comportements sur les rails d’une éthique conforme à ses fondamentaux culturels, sans quoi la révolution entamée, loin de rouler sur du velours, pourrait engendrer un tapis de ronces, d’épines et de barbelés.
Denis Donikian
Demain deuxième partie : L’évangile selon saint Nigol
Երևանում մի երեկո, բոլորս հավաքվել էինք ճոխ ուտելիքներով լցված սեղանի շուրջը․ շախմատ աաղացողներ, դուդուկ նվագողներ, բառերի, գաղափարների, գույների հետ խաղացողներ : Բախտի բերմամբ, կողքիս նստել էր Մարինե Պետրոսյանը՝ նախընտրածս բանաստեղծուհին, ում գործերը թարգմանել եմ ֆրանսերեն։
-Բանաստեղծուհի լինելը շատ լավ է, ասացի նրան, բայց հայկական գետտոյից դուրս գալու համար ավելի նպատակահարմար է վեպ գրել, ինչպես հաճախ Ֆրանսիայում ինձ են առաջարկում հրատարակիչները, որոնց մտահոգությունն է Հայաստանը բացահայտել։
– Վեպ գրե՜լ,- պատասխանեց նա,- չեմ կարծում, թե նման բան կարող ես մտքովդ անցկացնել։ Ի դեպ, խիստ վիրավորական առաջարկություն է։
Խիստ վիրավորակա՞ն։ Դե, գնա ու հասկացիր։
Վերջերս, «Ես ատում եմ Փաշինյանին» հոդվածս մեղադրանքի արժանացավ Վիոլետ Գրիգորյանի կողմից, ով նախընտրածս բանաստեղծուհին է և ում գործերը թարգմանել եմ ֆրանսերեն` « վիրավորական» տեսքով հանդես գալու համար, իբր թե Հայաստանի հայերին արհամարհանքով եմ վերաբերվում, և իբր թե, որպես սփյուռքում ապրող գրող, խորին միտումներ եմ ունեցել նրանց դաս տալ, դուրս բերելու համար «խավարամիտ ուսուցումից», մի բան, որ ֆրանսիացիների հանդեպ ինձ թույլ չէի տա անել, սակայն իրենց հետ թույլ եմ տալիս:
Երկու անգամ, երկու նախընտրածս բանաստեղծուհիների կողմից «վիրավորական» գրողի շարքերին դասվելով, պիտի ընդունեմ, որ այս զավեշտական մականունը, որով պճնազարդել են ինձ, ազնվական տիտղոսի արժեք ունի։ «Պարոն Վիրավորականը» խիստ հայերեն է հնչում, ինչպես ասենք՝ «հայկականը», «արմենականը», «թաքլամականը », ինչպես նաև՝ «քաքլամականը»։
Այնինչ, չենք ասի, որ «վիրավորական» լինելու փաստը Վիոլետ Գրիգորյանի աչքին, իրավունք կվերապահի ինձ պատասխանել «վիրավորական» ձևով իր մեղադրանքներին՝ լինելով «վիրավորական» գրող սփյուռքում։ Այնուամենայնիվ, ես իրավունք ունեի հենց այդպես էլ վարվել՝ բավարար հիմքեր ունենալով, որ Վիոլետ Գրիգորյանը ֆրանսերենին չտիրապետելով` չի կարող իր դատողությունը հիմնել սկսած այն բազմաթիվ հոդվածների վրա, որ գրել եմ իմ ECRITTERATURES բլոգում և ամփոփել գրքերի մեջ։ Պետք է նա նկատած լիներ, որ եթե դիմում եմ որքան Հայաստանի, այնքան էլ սփյուռքի հայերին, այն պարզ պատճառով եմ անում, որ գրիզլիների մեջ մի ոմն գրիզլի չեմ, այլ մի հայ եմ, ով ծնվել է հայերի մեջ։ Եվ առաջին գրքիցս սկսած՝ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՎԱՅՐ գործից, մինչև վերջինը՝ ԼԱՈ, իմ ստեղծագործության կարևորությունը կայանում է նրանում, որ դրանք վերաբերում են հայերին, որոնք համարվում են ամբողջական իմաստով գրական կերպար։ Ինչի՞ համար,- կհարցնեք ինձ։ Որովհետև հայերը միավորում են անհուն տառապանքի և անսահման տոկունության բաղադրիչները ավելի շատ, քան մի այլ ժողովուրդ : (Այս առումով նրանք արժանի են հետազոտվել որպես խոր ուսումնասիրության նյութ)։ Բայց նաև այն պատճառով, որ հայը աշխարհում միակ ժողովուրդն է, ում հետ կիսում եմ նույն պատմությունը։ Այս փաստումով ինձ իրավասու եմ համարում կիսել նրա հետ նույն ներկան և նույն ապագան։
Այնուամենայնիվ, կեղծ կլիներ մտածել, թե չեմ հետաքրքրվում ֆրանսիացիներով, ինչպես ասենք նաև՝ թուրքերով, Ամերիկայի սևամորթերով և ինքս ինձնով, որպես իմ առաջնահերթ թիրախ : Այդ ժամանակվանից, սխալված չեմ լինի, եթե ասեմ, որ իմ գրքերը քիչ թե շատ ընթերցվում են, ոչ ոք մինչև հիմա չի զբաղվել դրանց թեմաների բազմազանության մեկնաբանությամբ, իսկ Վիոլետը, չտիրապետելով ֆրանսերենին, ավելի ներելի է համարվում, քան, որ Ֆրանսիայում արդեն քիչ են կարդում իմ գրքերը։ Նույնիսկ, եթե զգալի ջանք եմ գործադրում գոնե մատչելի դարձնել գրքերս հայերին։ Զուր ջանք է այնքանով, որ Հայստանի գրողները, ապացույցը այն բանի, որ հիվանդագին անհետաքրքրասիրություն են ցուցաբերում սփյուռքի այն գրողի հանդեպ, որը չի անհանգստանում ուրիշների իրավունքների մասին մտածել։
Վիոլետ Գրիգորյանի ոչ այնքան սիրալիր ու բարի մտքերը՝ մեղադրելով ինձ Հայաստանի հայերին անկիրթ, անտաշ համարելու մեջ, մեծ ցավ է պատճառում ինձ։ Ավելի քան «վիրավորական» լինելով, այս երեխայական դատողությունը կարող է զրպարտության հասցնել։ Ողջ կյանքիս ընթացքում առաջնորդվել եմ իմ գրություններով և պատվել եմ իմ ձայնով որքան ողջ մնացած, այնքան էլ նահատակված հայ ժողովրդին։ Անցյալիս գրքերը (ԷԹՆՈՍը ապացույց է սփյուռքի երիտասարդ գրողի ստեղծագործության՝ խորհրդային Հայաստանի մասին) և գալիք գրքերս (« Հայերի ցեղասպանության թեմատիկ հանրագիտարանը) վկայում են դրա մասին։
Արհամարհանքն իմ աչքին երբեք գրական արժեք չի ներկայացրել, ճիշտ հակառակն է, որ հասկացնում է իմ անձի վերաբերյալ Վիոլետի անբարյացակամ վերաբերմունքը։ Այլ նաև խոր հումորով և լեզվի վրա գործադրած ջանադիր աշխատանքի շնորհիվ է, որ կարող ենք հասնել ամբաստանելու հասարակության ծիծաղաշարժ կողմերը։ Իմ կողմից, ավելի քան մնացած անձնավորությունները, որպես թիրախ միշտ ընտրել եմ դատողության դեմ հանդես եկող անհեթեթությունները, արդարությունն և ճշմարտությունն եմ ընտրել, որտեղից էլ, որ սերվել են։ Իսկ Վիոլետի դատապարտումներն ընդդեմ ինձ, ոչինչ չեն փոխի։ Խորքում, գրողը անհեթեթություններ բացահայտող է։ Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, այն անհեթեթությունները, որ տառապանք են պատճառում հայերին, չափազանց շատ են։
Բայց վատից վատթարը կա։ Վիոլետ Գրիգորյանը մերժելու՞ է, որպես սփյուռքի գրող, Հայաստանի հայերի մասին գրելու իրավունքը։ Սա նման է տհաճ հնացած հոտի, որը հայտնվում է նորից ներքին ռասիզմի ձևով՝ աղբարների հանդեպ։ Ի միջի այլոց, նա կարո՞ղ է ստիպել որևէ հայ գրողի, որ գաղթել է Կանադա, միայն գրիզլիներից հարցազրույց վերցնել։ Այդ ժամանակից սկսած, նշենք ամենաճշգրիտը, այս իրավունքն վերցնում եմ վասն ազատության արտահայտության և կիրառում եմ այն բնագավառում, որտեղ ուզում եմ։ «Հայության» գրքիս մեջշատ եմ գրել սփյուռքի հայության թերությունների մասին։ Բայց Հայաստանում, ինչպես նաև սփյուռքում քննադատական նյութերս ինձ կայուն թշնամանքներ պարգևեցին։ Ուստի, ազգամոլ ապուշների կամ մասնագետների հիմարությունը խթանում է գրիչս։ Ի՞նչ անել այս դեպքում։
Փաստորեն, Վիոլետի հանդիմանությունները մոտենում են որոշ պոպուլիզմի այն չափով, որ թվում է, թե նրա համար հայ ժողովուրդը պետք է դուրս գտնվի քննադատությունից։ Սրբազան՝ այո, Վիոլետ, անձեռնմխելի՝ ոչ։ Սրբազան այն իմաստով, որ ինչը նրան է վերաբերում, իր նախապահպանմանը, իր արժանապատվությանը և իր իրավունքին, որքանով մեր մտքերը և մեր գործողություններն են հասանելի։ Բայց անձեռնմխելի՝ ոչ։ Քանզի հայ ժողովուրդը, ինչպես յուրաքանչյուր ժողովուրդ, իր հերոսներն ու խուլիգաններն ունի։ Եվ հայ գրողի գրիչը պետք է պայթեցնի պալարներն ամենուր, որտեղ գոյություն ունեն արժանապատվության անբավարարություններ։ Հիշենք 2012 թիվը, Հովհաննես Իշխանյանի վիճաբանությունները իր «Օր զորացրման» նովելների ժողովածուի կապակցությամբ։
Ի դեպ, ո՞վ չգիտի, որ հայերին որպես անարժեք մարդկանց առաջին հերթին Հայաստանի հայերն են անդրադարձել, սկսած հանրապետության երեք նախագահներից, անտեսելով օլիգարխներին։ Պետք է նրանց դատապարտե՞լ, թե՞ պետք է խնայել զերծ մնալ ամեն տեսակի քննադատությունից՝ պատճառաբանելով, թե հայ ժողովրդին չպետք է ձեռք տալ։
Այս առումով Վիոլետ Գրիգորյանին նկատել կտամ, որ այն ինչ եմ ասել հայերի մասին Ֆրանսիայում, էսսեիստներն ու լրագրողները հարյուրապատիկ ավելի են խոսում ֆրանսիացիների մասին։ Ժողովրդավարությունն է դա պահանջում։ Խորքում ինչու՞ դատապարտել ինձ՝ քննադատ լինելու համար, երբ յուրաքանչյուր քաղաքացի, յուրաքանչյուր լրագրող, ով ժողովրդավարության կողմնակից է, անում է դա ամենայն ազատությամբ։ Պե՞տք է նշել, որ Վիոլետ Գրիգորյանի «վիրավորական» բառը հարում է ժողովրդավարության մերժմանը և պարտադրում է յուրաքանչյուրին զսպել իրեն այն պատճառաբանությամբ, որ հայ ժողովուրդը նվիրական է։ Ֆրանսիայում և այլուր քննադատական լրագրությունը ժողովրդավարության գլխավոր բաղադրիչն է։
Ավելացնեմ, որ հեռու լինելով որևէ մեկին դաս տալուց, համաձայնել եմ որպես պարտականություն, գրիչս ներդնել հանրությանը ծառայելու գործին և նպատակներին, որի միջով անցնում է հայ ժողովուրդը։ Իմ աչքին, գրել Հայաստանի մասին, նախ և առաջ դա որպես քաղաքացի իրականացնելն է։ Պնդում եմ քաղաքացի բառի վրա։ Քանի որ, եթե պատահականությունը հայերի մի մասին նետել է իր օրինական տարածքներից հեռու, սփյուռք ստեղծելու համար, վերջինս շեղված լինելով ղեկավարման սև տարիների ընթացքում, երբեք չի դադարել, հեռվից կամ մոտից նյութապես սատար կանգնել երկրին, չնայած տեղական կաշառակերությանը, որ մոլեգնում էր այնտեղ և օգտվում էր անցումային շրջանի ժամանակ։ Այդ ժամանակից սկսած, այս փաստը ինձ ստիպում է մտածել, որ ես Հայաստանի տնտեսական քաղաքացի եմ, որովհետև շարունակ օգնել եմ բարեկամներիս, ինչպես նաև՝ թարգմանիչների, մի հրատարակչի, տպագրիչների, բոլորին վճարելով իմ գրպանից։ Բայց Վիոլետ Գրիգորյանը պետք է նաև տեղեկացած լիներ Վահան Իշխանյանից՝ իմ նախընտրած լրագրողից, այն հայ ընտանիքին ցուցաբերածս օգնության մասին, որը լքված էր բոլորի կողմից և հանդիպում էր միայն աչքերի ճարպակալման հիվանդությանը: Ըստ իս, շատ «վիրավորական» է, որ այդ հայերը ոչ մի ուշադրություն չեն դարձնում այդ հանգամանքին, ո՛չ հայ ժողովուրդը, ո՛չ ղեկավարությունը։
Առնվազն երեք տասնամյակի ընթացքում հայ հանրությունը խայտառակ հանրություն էր։ Քոչարյանի ու Սարգսյանի օրոք հայերը կարող էին սպանվել որևէ ոստիկանական բաժանմունքում (Ղուլյանի գործը), նույնիսկ որևէ ռեստորանում (Պողոս Պողոսյանի գործը)։ Երևանի աղբանողը, ինչպես նկարագրում եմ իմ «Աղբաստան» վեպում, անարգանք է ծորացնում։ Նա, ով կկարդա, կտեսնի, որ հայ քրջահաւաքներին անտաշ մարդկանց տեղ չեմ դնում։ Փաստորեն, գրականության մեջ իսկական ամոթանքը կուրորեն նայելն է անամոթներին։ Ինչպես մեր մտավորական բանախոսները, կորած անցյալի մասին խոսողները, ովքեր երբեք ամենաչնչին ուշադրությանը չեն արժանացրել հայերին, որոնք տառապում էին անարդարությունից և քմահաճ իշխանությունից։
Ի վերջո, գիտակցաբար եմ այստեղ որպես թիրախ ընտրում Վիոլետ Գրիգորյանին՝ իմ նախընտրած բանաստեղծուհուն։ Քանի որ ցանկանալով ինձ դաս տալ և ինձ կասկածելի հայի տեղ դնել, ով ապրում է սփյուռքում, նա զավեշտ է ավելացնում իր «վիրավորական» արտահայտությանը։ Բայց քանի որ հիմա բոլորս «վիրավորական» մարդկանց վիճակում ենք մեր ծիծաղաշարժությամբ ու թերություններով, նշանակում է բոլորս քույր ու եղբայր ենք, պատկանելով նույն ժողովրդին, որն իրականության, ճշմարտության և երջանկության որոնման մեջ է։
Բոլոր հայերը միևնույն նավի մեջ են, որ լողում է դեպի միևնույն արժանապատվությանը :
Chaque année, les Français achètent plus de 3 milliards de boîtes de médicaments…
…ce qui représente près de 200 000 tonnes de médicaments !
Et savez-vous qui « trinque » le plus ?
Bien sûr, il y a les patients :
Des millions de Français avalent des médicaments anti-cholestérol (statines) tous les jours…
…alors qu’il n’a jamais été prouvé qu’ils sauvent des vies1.
Des millions de Français prennent tous les jours des médicaments anti-dépresseurs…
…alors que les études scientifiques récentes montrent qu’ils sont globalement inefficaces2.
Des millions de Français utilisent tous les jours des médicaments anti-acides (IPP) contre les brûlures d’estomac…
…alors que ces pilules sont soupçonnées de provoquer des crises cardiaques3, des maladies d’Alzheimer4 ainsi que des problèmes rénaux graves5.
Clairement, c’est le patient la première victime des excès du « tout médicament chimique ».
Mais il y a un autre scandale, dont on ne parle jamais.
C’est que le « tout médicament chimique » frappe aussi ceux qui ne prennent aucun médicament !!
Dans l’eau de notre planète : antibiotiques, anti-inflammatoires, pilule, etc.
Car savez-vous où finissent les milliers de tonnes de médicaments ?
Dans les eaux naturelles de notre planète !
Tout récemment, des chercheurs français ont découvert un anti-inflammatoire très répandu, le Diclofénac… dans la chair des poissons du littoral, près de la ville de Cannes6 !
Pire : les mêmes chercheurs se sont intéressés à l’eau qui sort des stations d’épuration, censées « purifier l’eau » que nous buvons au robinet.
Ils ont cherché quatre médicaments précis… et ils ont trouvé les quatre… 4 sur 4 !
Deux anti-inflammatoires (Ibuprophène et Diclofénac)
Un antibiotique (Sulfaméthoxazole)
Et un anti-convulsant (Carbamazépine)
A l’échelle de la planète, c’est encore plus terrifiant.
Selon les chercheurs de l’équipe de Francesco Bergoli :
« Plus de 10 000 km de rivières, dans le monde entier, contiennent des concentrations supérieures à 100 nanogrammes par litre de Diclofénac, soit au-delà du seuil d’alerte de l’Union Européenne.
2 400 tonnes de diclofenac sont consommées chaque année, il en reste des centaines de tonnes dans les déchets produits par l’homme. 7 % d’entre elles sont filtrées par les plantes des stations, 20 % par les écosystèmes… le reste part à l’océan. »7
Et il n’y a pas que le Diclofénac.
Des chercheurs britanniques ont analysé 711 cours d’eau dans 72 pays différents.
Ils ont cherché 14 antibiotiques, et savez-vous ce qu’ils ont découvert ?
Dans 100 % des cours d’eau, ils ont trouvé au moins un de ces 14 antibiotiques… à des niveaux supérieurs au seuils « acceptables »8 !!
Il faut regarder cette vidéo, qui montre que 70 à 80 % des résidus de médicaments se retrouvent dans les eaux naturelles, avec des conséquences catastrophiques pour les poissons !
La truite, par exemple, change de sexe en grandissant, à cause des pilules contraceptives répandues dans l’eau !
On trouve aussi des crevettes sous Prozac qui changent drastiquement de comportement9.
Et il n’y a pas que l’eau, hélas.
Il y a l’air, aussi, via les usines de Big Pharma :
Big Pharma participe gravement au réchauffement climatique !
L’année dernière, le site Médiapart révélait qu’une des usines de Sanofi rejetait des substances ultra-toxiques dans l’atmosphère !
L’association France Nature Environnement (FNE) avait dénoncé des rejets de « matières dangereuses à des taux astronomiques » sur le site où est produit l’antiépileptique Dépakine10 !
Mais c’est le cas de toutes les usines pharmaceutiques partout dans le monde !
On n’en parle jamais, ou presque…
Mais l’industrie pharmaceutique est un agent majeur du réchauffement climatique11 !
Au total, « les émissions mondiales totales du secteur pharmaceutique s’élèvent à environ 52 mégatonnes de CO2 en 2015, soit plus que les 46,4 mégatonnes de CO2 produites par le secteur automobile la même année »12
Vous avez bien lu : la fabrication de médicaments pollue plus que la fabrication de voitures !!
Voilà une raison de plus de privilégier les alternatives naturelles aux médicaments !
Bien sûr, il y a quelques médicaments indispensables, qu’il faut continuer à fabriquer, coûte que coûte.
Mais il y a aussi énormément de médicaments qui ne servent à rien (80 %, selon le Pr Even13)…
…et beaucoup qui peuvent être remplacés avantageusement par des remèdes naturels !
Voilà une bonne raison de PLUS pour sortir du « tout médicament chimique », c’est urgent !
Ça commence comme ça, juste après une citation de Mao Tsé Toung, un beau jet de pipi sur une fourmilière. Celui de Rod Steiger dans « Il était une fois la révolution ».
Ceux qui ont lu « Vidures » doivent se souvenir qu’au tout début mon personnage pisse lui aussi sur une fourmilière, mais en dirigeant son jet sur Erevan, au loin, en contrebas.
Il se trouve que j’avais vu le film avant d’écrire mon livre.
Mais cette idée de pipi sur une fourmilière est née dans mon inconscient. Probablement, j’ai dû faire ça dans ma jeunesse, associant le bonheur à la source d’un soulagement à la cruauté finale d’un déluge d’urine.
Or, cette métaphore agit comme un introït essentiel dans l’histoire du film et de mon roman. A savoir que si les malheureuses fourmis subissent une violence tombée du ciel, c’est pour signifier que toute révolution est forcément violence, comme le dit la citation liminaire de Mao Tsé Toung. Dans mon livre, les fourmis qui subissent la violence d’une société détraquée, ce sont les chiffonniers qui travaillent en permanence sur la décharge, dans un déluge d’ordures.
Qui n’a pas « lu » cette métaphore ne peut rien comprendre au livre. Il ne peut pas comprendre les violences que les chiffonniers vont subir à la fin du roman et qui rappellent celles du 1er mars.
Or, il se trouve que « Vidures » a été présenté à l’époque par notre radio Naphtaline nationale, à savoir radio AYP, dans une émission dite « littéraire » intitulée « Au fil des pages », et présentée par deux jeunes femmes, l’une comme critique, l’autre comme liseuse. Par charité, je tairai ici leurs noms afin de n’avoir à prendre personne pour cible. Et d’ailleurs, je n’ai jamais refusé à quiconque le droit de ne pas aimer mon livre, faute de ne pas pouvoir le comprendre.
Non, ça non !
En revanche, j’attends de mon lecteur qu’il respecte mes droits d’écrivain, ceux de pouvoir dire et écrire ce qu’il veut et comme il le veut. Le premier de ces droits étant le respect de mon texte.
Or, après une approche initiale du roman par la présentatrice, la « liseuse » se met à lire les premières lignes du texte sur le pipi. A peine a–t-elle entamé sa lecture qu’elle s’arrête. On se dit qu’elle va boire une gorgée d’eau, que ça lui racle dans la gorge. Quoi de plus naturel que d’avoir soudain soif ou des gratouillis dans le gosier ! Mais, l’interruption n’est pas d’ordre naturel, c’est une interruption culturelle. La liseuse, alors qu’elle n’a que le droit de se taire et seulement celui de lire ce qui est, s’interrompt pour dire : « Vous savez ! Ce n’est pas moi qui parle, c’est l’auteur ! » Comme si on ignorait que c’était Denis Donikian qui avait écrit ces lignes. Mais le dire signifiait que cette cochonnerie urinaire qui vient sous la plume de son auteur, merci au lecteur de ne pas m’en rendre responsable. Le cochon, c’est lui, l’auteur. Pas moi.
Il se trouve que ce même passage aura été lu par Tania de Montaigne dans une émission sur France-Inter d’Alexandre Héraud, intitulée « Ouvert la nuit ». Et Tania de Montaigne l’a lu sans interruption, et même en faisant des efforts pour le lire bien. C’est-à-dire pour respecter un texte vivant.
Cette anecdote en dit long sur la mentalité des Arméniens. Là où les Français lisent, les Arméniens interrompent. Là où les Français respectent, les Arméniens crachent dessus.
C’est dire que notre culture est malade. C’est dire aussi, comme je l’ai toujours proclamé, que les Arméniens n’ont aucun respect pour leurs auteurs, sauf s’ils parlent de génocide ou de cuisine. C’est qu’ils ne salivent que sur les morts et sur la bouffe. De là à dire que l’Arménie est une civilisation du livre, mon cul !
Laissez-moi ajouter que jusqu’à aujourd’hui, cette interruption intempestive dans mon texte continue de me blesser. Et croyez-moi, celle qui a fait ce gros caca n’est pas près de s’en excuser.
Un soir à Erevan, nous étions tous assis autour d’une table bien garnie, joueurs d’échecs, de duduk, de mots, d’idées, de couleurs… Par chance, j’avais pour voisine Mariné Pétrossian, ma poétesse préférée que j’avais traduite en français. « Poétesse, c’est très bien, dis-je, mais pour sortir du ghetto arménien, mieux vaut écrire des romans comme me le demandent souvent les éditeurs en France, soucieux de faire découvrir l’Arménie. – Écrire des romans, répondit-elle. Mais tu n’y penses pas ! C’est d’ailleurs une demande très viravorakan’. »
Très blessante ? Allez savoir !
Récemment, mon article, « Je hais Pachinian », m’a valu de la part de Violette Krikorian, ma poétesse préférée que j’ai traduite en français, l’accusation d’être viravorakan’, pour la raison que je traitais les Arméniens d’Arménie avec condescendance et que j’avais trop tendance, comme écrivain de la diaspora, à vouloir leur faire la leçon pour les sortir de l’obscurantisme, sachant que je ne ferais jamais avec les Français ce que je fais avec eux.
Adoubé par deux fois par mes deux poétesses préférées comme écrivain viravorakan’, je dois reconnaître que le sobriquet dont elles m’ont affublé vaut titre de noblesse. Barone Viravorakan’, ça sonne très arménien, comme haykakan’, Armenakan’,Taklamakan’ et autres Kaklamakan’.
Cependant, il ne sera pas dit que le fait d’avoir été viravorakan’ aux yeux de Violette Krikorian m’autorise à répondre d’une manière viravorakan’ à ses accusations d’être un écrivain de la diaspora viravorakan’. Et pourtant, je serais en droit de le faire pour la bonne raison que Violette Krikorian ne connaissant pas le français ne peut pas avoir fondé son jugement à partir des nombreux articles que j’ai écrits sur mon blog ÉCRITTÉRATURES et réunis en livres. Elle aurait constaté que si je m’adresse aux Arméniens tant d’Arménie que de la diaspora, c’est pour la bonne raison que je ne suis pas un grizzli né parmi les grizzlis, mais un Arménien né parmi les Arméniens. Et que depuis mon premier livre, LE LIEU COMMUN, jusqu’au dernier, le roman LAO, l’essentiel de mon œuvre porte sur les Arméniens considérés comme sujet littéraire à part entière. Pourquoi, me direz-vous ? Parce que les Arméniens réunissent plus que tout autre peuple les ingrédients d’une souffrance infinie et d’une résilience infinie. (A ce titre, ils méritaient d’être appréhendés comme une étude de cas). Mais aussi, parce que c’est le seul peuple au monde avec lequel je partage la même histoire. De ce fait, je me sens autorisé à partager avec lui le même présent et le même avenir.
Pour autant, il est fallacieux de penser que je ne me suis pas intéressé aux Français, sans parler des Turcs, des Noirs d’Amérique et de moi-même, ma cible privilégiée. Dès lors, je peux dire sans me tromper que mes livres sont peu ou mal lus, que personne ne s’est jamais jusqu’à présent penché sur la diversité de leurs thèmes et que Violette, ne connaissant pas le français, est d’autant plus excusable qu’on me lit déjà peu en France. Même si je fais un effort considérable pour rendre au moins mes livres accessibles aux Arméniens. Effort d’autant plus vain que les écrivains d’Arménie font preuve d’une incuriosité maladive à l’égard de cet écrivain de la diaspora qui vient marcher sur leurs plates-bandes.
Les propos peu amènes de Violette Krikorian m’accusant de prendre les Arméniens d’Arménie pour des ploucs me font très mal. Plus que viravorakan’, ce jugement puéril pourrait relever de la diffamation. Toute ma vie, j’ai accompagné de mes écrits et honoré par ma voix les vivants aussi bien que les morts du peuple arménien. Mes livres passés (« ETHNOS », témoignage d’un jeune écrivain de la diaspora sur l’Arménie soviétique) et à venir (« Encyclopédie thématique du génocide des Arméniens ») en font foi.
Le mépris n’a jamais été une valeur littéraire à mes yeux, contrairement ce que laisse entendre le coup de griffe de Violette sur ma personne. Mais c’est avec force humour et un travail acharné sur la langue qu’on peut arriver à dénoncer les ridicules d’une société. Pour moi, plus que des personnes, j’ai toujours pris pour cibles les absurdités contre la raison, la justice et la vérité, d’où qu’elles viennent. Et les condamnations de Violette à mon encontre n’y changeront rien. Dans le fond, un écrivain est un révélateur d’absurdités. Et pour ce qui concerne l’Arménie, les absurdités qui font souffrir les Arméniens sont légion.
Mais il y a plus grave. Violette Krikorian me dénierait-elle, en tant qu’écrivain de la diaspora, le droit d’écrire sur les Arméniens d’Arménie ? Cela sent le vieux relent qui resurgit sous sa plume d’une forme de racisme interne à l’égard des aghpars. Et d’ailleurs, obligerait-elle un auteur d’Arménie ayant émigré au Canada à n’interviewer que les grizzlis ? Dès lors, disons le tout net, ce droit je le prends au nom de la liberté d’expression et je l’exerce dans quelque domaine que ce soit. Avec « Hayoutyoun », j’ai beaucoup écrit sur les travers des Arméniens de la diaspora. Mais en Arménie comme en diaspora, mes textes critiques m’ont valu de solides inimitiés. Or, la bêtise des imbéciles patriotards ou professionnels stimule ma plume. Qu’y faire ?
De fait, les reproches de Violette frisent un certain populisme dans la mesure où il semblerait que pour elle le peuple arménien soit intouchable. Sacré oui, Violette, intouchable non. Sacré dans le sens où c’est à lui, à sa préservation, à sa dignité et à son droit au bonheur que vont nos pensées et nos actes. Mais intouchable, non. Car le peuple arménien comme tous les peuples a ses héros et ses voyous. Et la plume de l’écrivain arménien se doit de crever les abcès partout où se logent des manquements à la dignité. Qu’on se rappelle, en 2012, les démêlés de Hovhannès Ishkhanian avec son recueil de nouvelles : « Jour de démobilisation ».
D’ailleurs, qui ne sait que les premiers à prendre les Arméniens pour des moins que rien sont avant tout des Arméniens d’Arménie, à commencer par ces trois présidents de la république en passant par les oligarques ? Faut-il les dénoncer ou faut-il les préserver en s’abstenant de toute critique sous prétexte qu’on ne touche pas au peuple arménien.
Je ferais d’autre part remarquer à Violette Krikorian, que ce que je dis sur les Arméniens, en France, les essayistes et journalistes le disent au centuple sur les Français. Démocratie oblige. Dans le fond, pourquoi me reprocher d’être critique quand tout citoyen, tout journaliste, tout écrivain qui se sent partie prenante d’une démocratie le fait en toute liberté ? Est-ce à dire que les propos viravorakan’ de Violette Krikorian frisent le déni de démocratie et obligent tout un chacun à se retenir sous prétexte que le peuple arménien, c’est sacré ? En France et ailleurs le journalisme critique est un composante essentielle de la démocratie.
J’ajoute que, loin de donner des leçons à quiconque, je me suis accordé comme devoir de mettre ma plume au service du débat public et des enjeux que traverse le peuple arménien. À mes yeux, écrire sur l’Arménie, c’est d’abord le faire en tant que citoyen. Je dis bien citoyen. Car si le hasard a jeté une grande partie des Arméniens hors de leur territoire naturel pour former une diaspora, celle-ci, par son aide durant les années noires d’une gouvernance dévoyée, n’a jamais cessé, de près ou de loin, de soutenir financièrement le pays, malgré la corruption endémique qui y sévissait et qui se servait au passage. Dès lors, cet état de fait me laisse penser que je suis un citoyen économique de l’Arménie, étant donné que j’ai aidé ma famille sans relâche, mais aussi des traducteurs, un éditeur, des imprimeurs, tous payés de ma poche. Mais Violette Krikorian devrait aussi s’informer auprès de Vahan Ishkhanian, mon journaliste préféré, sur l’aide que j’ai apportée à une famille d’Arméniens, abandonnée de tous et frappée par une maladie de dégénérescence oculaire. Il était selon moi très viravorakan’ que ces Arméniens-là ne fassent l’objet d’aucune attention ni de la part du peuple arménien, ni de la part du gouvernement.
Durant au moins trois décennies, la société arménienne était une société scandaleuse. Sous Kotcharian et Sarkissian les Arméniens pouvaient mourir assassinés dans un commissariat ( affaire Goulian) ou même dans un restaurant (affaire Poghos Poghossian). La décharge de Erevan, telle que je la décris dans mon roman « Vidures », suintait le scandale. Et celui qui le lira verra que je ne prends pas les chiffonniers arméniens pour des ploucs. De fait, le vrai scandale en littérature, c’est de rester aveugle au scandaleux. Comme nos intellectuels conférenciers, parleurs de passé perdu, qui n’ont jamais accordé la moindre attention aux Arméniens qui souffraient d’injustice et de pouvoir arbitraire.
Enfin, c’est à bon escient que je prends ici pour cible Violette Krikorian , ma poétesse préférée. Car en voulant me faire la leçon et en me prenant pour un Arménien douteux vivant en diaspora, elle ajoute du ridicule à ses propos viravorakan’. Mais comme maintenant nous sommes tous viravorakan’, avec nos ridicules et nos travers, nous sommes donc tous frères et sœurs appartenant à un même peuple en quête de vérité, de justice et de bonheur.
Tous des Arméniens dans le même bateau voguant pour la même dignité.
Il était l’ami d’Armand Sammelian. Un ami combatif, intelligent, généreux.
Oui, quand quelqu’un vient de mourir nous lui trouvons tout à coup toutes sortes de qualités.
Mais les qualités de Dikran Timourdjian qui nous a quittés cette nuit, étaient bien réelles.
J’en ai eu la preuve quand il commentait longuement mes articles. Ça l’inspirait. Car nous avions pour l’essentiel les mêmes irritations, les mêmes valeurs.
Il se trouve que je ne l’ai connu que par ce qu’il écrivait sur mon blog et parfois par sa voix à travers le téléphone.
Mais jamais nous ne nous étions rencontrés. Et pourtant nous étions devenus des amis, surtout depuis le jour où il m’avait sollicité pour défendre son église, celle de Sainte-Marie à Nice construite par les rescapés du génocide. Oui, il la défendait et il m’a éclairé pour me montrer à quel point sa colère le portait hors des limites d’un patriotisme de complaisance.
Justement la meilleure façon d’aimer son peuple est celle-là qui consiste à s’attaquer aux mensonges, aux intérêts malsains même s’ils viennent de l’institution la plus sacrée, à savoir l’Église apostolique arménienne, avec son chef qui représente tout ce qui il y a de plus douteux en matière de religion.
Bien sûr, mon sang n’a fait qu’un tour et je n’ai pas hésité à mettre ma plume au service de ceux qu’on voulait humilier, dépouiller, bouter hors de leur légitime droit à prier comme ils le souhaitaient et là où ils l’avaient toujours fait.
Adieu cher Dikran !
Depuis plusieurs mois, mes messages de soutiens n’obtenant que le silence, j’ai pensé au pire tout en espérant que tu t’en sortirais.
Et voilà qu’Armand m’a annoncé la triste nouvelle.
Au delà des contrariétés que la communauté provoquait chez nous, nous avions un foyer pour nous rejoindre et nous apprécier, celui où l’amitié se forge dans le combat pour la vérité.
Sache qu’elle triomphera.
Denis
Les obsèques de Dikran Timourdjian se dérouleront vendredi à 14h 30 à l’église Saint-Marie, Boulevard de la Madeleine, à Nice.
Dikran au centre, commémoration d’avril 2013 ( photo Alain Barsamian, copyright)
Հայ ընթերցողներիցս նրանք, ովքեր ջանասիրաբար այցելում են այս բլոգը՝ հայտնաբերելու համար, ինչ նոր գրոհ կարող են ներշնչել ինձ Հայաստանը, հայերը, հայ իրականությունը և Գ․2 կաթողիկոսը, նկատած կլինեն, որ մեկ տարուց ի վեր առաջվա եռանդսայլևս չկա։Գրիչս անգործության է մատնվել, իսկ նրա ցայտքերը հազվադեպ են արտանետվում։Պետք է խոստովանեմ՝ գրական-ստեղծագործական դադարի մի ժամանակաշրջան եմ ապրում, դա առողջական վիճակիս վատ նախանշաններից է, իմանալով, որ սուր քննադատություններս միշտ եղել են մտավոր կարողության լավ զգացողության նշան, նույնիսկ այն ժամանակահատվածում, երբ մարմինն էր տառապում։
Այլևս ոչինչ չկա, որ ատամիս տակ գցեմ։
Սարգսյանի և հատկապես Քոչարյանի օրոք ես գոնե հային խժռելու մի հնարավորություն ունեի, ատամ ցույց տալով հայկական անհեթեթությունների հասարակական շեղումներին, որ լացացնելու աստիճան ծիծաղ էր առաջացնում․․․ Բայց Փաշինյանի հարցում՝ ոչինչ։
Ատում եմ Փաշինյանին, քանի որ ինչ նա է անում, այնքան հարթ է, ինչպես նորածնի մաշկը։ Իսկ ես չեմ կարող կծել աշխարհի պես գեղեցիկ և կյանքի պես կենսախինդ մանկանը։ Ո՛չ, անկարող եմ։
Ատում եմ Փաշինյանին, քանի որ ոչինչ չի ընձեռում ինձ, ո՛չ իր հայտարարություններով, ո՛չ գործողություններով, որ արթնացնեն պամֆլետագրիս բնազդները։ Սարգսյանի, Քոչարյանի դեպքում կարողանում էի։ Երբ նրանք ինչ-որ բան էին ձեռնարկում՝ հակադեմոկրատական էր։ Երբ ոչինչ չէին ձեռնարկում՝ նույնպես հակադեմոկրատական էր։ Օրինակ, մարտի 1-ը սարքեցին, իսկ ետերկրաշարժի անտուն մարդկանց համար ոչինչ չարեցին։ Ես ամենախեղճերի մասին չեմ խոսում, ովքեր տապալվեցին փոշու մեջ, մինչդեռ նրանք սլանում էին իրենց 4x4 -երի մեջ բազմած։
Այո, ատում եմ Փաշինյանին, որովհետև ինձ դանդաղ սպանում է՝ որքանով որ հեղափոխական մտքերը թեժացնում է։ Որպես գրող-գրաքննադատ ես հոգեվարքի մեջ եմ․․․
Իրականում, եթե իմ ընթերցողը բավականին լավ է ճանաչում գործերս, տեղյակ է․ դեռ 2011 թվից կանխազգացել եմ, որ Փաշինյանը մի օր երկրի իշխանության գլուխ է կանգնելու։ (Հիմա, երբ նա հասել է դրան, տեղն է ինձ)։ Նրանք, ովքեր միշտ ձեռք են առել ինձ, թե զրպարտում եմ Սարգսյանի կամ Քոչարյանի խայտառակ վարչակարգերը, իրականում իրենց նողկալիություններով նրանք հանցակիցներ էին, արժանին մատուցվեց նրանց։ Հիմա որձկում եմ հաճույքից, որովհետև կարող եմ վերևից նայել ու խոսել, ինչպես միշտ եմ արել, այնինչ նրանք ինձ անտաշ քննադատի տեղ էին դնում։ Ճիշտ է, որ երբեմն գրական ժանրի մեջ ես գուշակի դերում եմ հանդես գալիս։
Ամեն դեպքում ես ատում եմ այս Փաշինյանին, եթե նույնիսկ կանխատեսել եմ նրա գալը և շտապում էի՝ շտապեցնելով Սարգսյանի անկումը անդուդի խորքը։
Պետք է նշել, որ միշտ լավ դպրոց է անցել այդ Նիկոլը, որովհետև ոչ մի միտինգ, ոչ մի ցույց բաց չի թողել և զերծ չի մնացել ճաղերի ետևում հայտնվելուց (մի բան, որ մեր հայ մտավորականները լռության են մատնել այս հանգամանքն այն ժամանակ, երբ ես այս բլոգում արտահայտվում էի ի պաշտպանություն նրա)։
Ուրեմն, այո, Փաշինյանը ճիշտ ուղու վրա դրեց Հայաստանը։
Սկսել ժողովրդավարական վստահությունից։ Քոչարյանին, Սարգսյանին, ինչպես նաև Տեր-Պետրոսյանին հաջողվել էր հուսահատության մատնել հայերին, ովքեր ձգտում էին հասնել ժողովրդավարական երջանկության։ – Իսկ ի՞նչ է ժողովրդավարական երջանկությունը,- կհարցնեք ինձ։ Այս երջանկությունն սկսում է սեփական երկրի և իր ժողովրդի հետ ներդաշնակելու զգացումից։ Դա հզոր զգացում է, որ քաղում է իր ներշնչանքը կառավարական գործողությունների թափանցիկությունից և դինամիզմից։
Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, շատ հաճախ մոռանում ենք, որ հեղափոխական վերածնունդը դեռ մեկ տարեկան է, որ երկրի մեջ սեպ էր խրված, որ մի կողմից մշտապես պատերազմի մեջ է, մյուս կողմից՝ թշնամական վիճակում հայտնված։
Ամենախորամանկ հայերի մեջ, որ կարծում են, ապացուցում են իրենց խելամտությունը՝ թափելով ատելության մաղձը Փաշինյանի կառավական որոշումների վրա, պետք է կարողանան նախ սովորել կողպեք դնել իրենց լեզուներին։ Քանի որ քաղաքացու ժողովրդավարական առաքինությունն է նաև ուղեկցել ընտրված կառավարությանը նորմալ ձևով, որը նույնպես չի խնայում ջանքերը մարդկանց երջանկությունը կերտելու համար։
Այո, հիրավի, Փաշինյանը քննադատելի է։ Միշտ առիթներ կան քննադատելու քաղաքական որոշումները, երբ պետք է շիտակ խոսել բազմության առջև և ընդհանուրի շահերից ելնել։ Բայց այս փուլում, և հաշվի առնելով Հայաստանի իրավիճակը, քննադատներն են քննադատելի, քանի որ քննադատությունները խարխլում են վստահությունը և խորտակում են տրամադրվածությունն այն պահին, երբ այդ վստահությունն ու տրամադրվածությունը պետք է նպատակներից վեր կանգնած լինեն։ Այն հայերը, ովքեր մասնագիտացել են պառակտման և ինքնաոչնչացման հարցում, պետք է կարողանան հետևել առաձգական շարժմանը, երբ այն ազգային ընդգրկում ունի, ինչպես դա կատարվում է այսօր Հայստանում։
Այն ժամանակից ի վեր, ինչ Հայաստանի հանրապետությունը գոյություն ունի, տաբուլա ռազայի ոչ մի քաղաքականություն չի իրագործվել նույնպիսի արմատականությամբ։ Իրականում յուրաքանչյուր հեղափոխություն պահանջում է վերադառնալ հիմքերին, այն ժամանակին, երբ իրականացել են խախտումներ, որոնք կապված են եղել կաշառակերության (կոռուպցիայի), խարդախության, հովանավորչության հետ,իսկ կարևորների կողքով անցնում եմ։
Այսպիսով, Փաշինյանը ժամացույցի սլաքները ճիշտ ժամերի վրա դրեց, հարձակում գործելով հիմնականում համար առաջին չարիքի վրա, նկատի ունենալով կաշառակերությունը։ Շատ հաճախ մոռանում ենք, որ մարդիկ կաշառակերության պատճառով են մահանում, մանավանդ, երբ այն թափանցում է հանրային առողջության ոլորտ կամ մինչև իսկ բանակի մեջ։ Հավաստիապես ճանաչելով հայերին, շատ լավ գիտենք, որ մանր խաբեբաները միշտ փորձելու են սողոսկել ցանցի անցքերի միջով։ Բայց մի վարչակարգի, որտեղ կաշառակերությունը օրենք էր դարձել և մի այլ վարչակարգի միջև, որ պայքար է մղում, պետք է գովաբանել այն մարդուն, ով գտնվում է պայքարի բարձունքին։
Բացի այդ, Փաշինյանը գիտի, որ հայ երիտասարդությանը պետք է դուրս բերել խավարամիտ ուսումից, արժևորել այդ երիտասարդի ունակության առավելությունները։ Կողմնորոշումը դեպի նոր տեխնոլոգիաները կարողանալու է հայերին ուղեկցել սահմանելու առաջին կարգի բևեռացում և աշխատատեղեր ստեղծել։ Այս երիտասարդությունը եռանդով է լեցուն և ընչաքաղց է նորագույն գիտելիքների հանդեպ։ Հայտանշական է հավաստել, որ անմիջապես, երբ խթանող միջավայրում է հայտնվում, հայ երիտասարդն ընդունակ է վեր խոյանալ լավագույնների միջից։ Ընդհանրապես արտասահմանում են հայ երիտասարդները ցուցաբերում իրենց ունակությունների ծավալումը։ Ճանաչել եմ հայ երեխաների, որ ֆրանսերեն գրել, կարդալ չիմանալով հանդերձ, մի քանի տարի հետո դարձել են իրենց դասարանի լաավագույն աշակերտները, հաղթահարել են այն խոչընդոտները, որ կանգնում են դեպի բարձրագույն դպրոցներ տանող ճանապարհներին։ Այժմվանից ինչու՞ չկերտել երկրի համար որակյալ այդպիսի միջավայր, նույնիսկ, որպեսզի երիտասարդները հանձնեն իրենց ողջ ունակությունները հօգուտ ազգի բարելավման։
Մինչդեռ սփյուռքը Քոչարյանի, Սարգսյանի աչքին կթան կով էր, իսկ Փաշինյանը այն պահում է Արցախի և Հայաստանի հետ միասին որպես հայոց ազգի երեք ճյուղեր։ Այդ ժամանակից ի վեր սփյուռքը հաշվի մեջ է և եթե պետք է նկատի առնել նրան, սփյուռքը պիտի իր դերը կատարի այս եռամաս նվագախմբի մեջ։ Դա անցնում է փոխանակումների միջոցով, փոխադարձ և հիմնավորված վստահությամբ ու միասնության կամքով երկրի ապագայի համար, նաև ցեղասպանության ճանաչման համար։
Այո, ես ատում եմ Փաշինյանին, որովհետև խանգարում է ինձ գրել։
Բայց շատ հայտնի փաստ է․ պատվավոր մարդը զուսպ է լինում։
Ceux de mes lecteurs arméniens qui fréquentent assidument ce blog pour découvrir quelle saillie nouvelle m’auront inspiré l’Arménie, les Arméniens, l’arménité et le catholicos K2, auront remarqué que depuis un an ma verve n’est plus ce qu’elle était.
J’ai la plume en berne et ses érections se font rares.
Je dois avouer que je traverse une période de ménopause littéraire qui augure mal de ma santé, sachant que mes diatribes ont toujours été le signe que le mental se portait bien même en période où le corps se portait mal.
Plus rien à me mettre sous la dent.
Avec Sakissian et surtout Kotcharian, j’avais au moins de quoi bouffer de l’Arménien, de me faire les dents sur les absurdités arméniennes, sur les travers d’une société qui vous fait pleurer de rire… Mais avec Pachinian, rien.
Je hais Pachinian car ce qu’il fait est aussi lisse qu’une peau de bébé qui vient de naître. Et moi, je ne peux pas mordre un bébé beau comme le monde et joyeux comme la vie. Non je ne peux pas.
Je hais Pachinian car il ne m’offre rien ni dans ses déclarations ni dans ses actions qui puisse réveiller mes instincts pamphlétaires. Sarkissian, Kotcharian je pouvais. Quand ils faisaient quelque chose, c’était antidémocratique. Quand ils ne faisaient rien, c’était aussi antidémocratique. Par exemple ils ont fait le 1er mars et ils n’ont rien fait pour les sans-abris de l’après-séisme. Je ne parle pas des plus pauvres qu’ils ont roulés dans la poussière tandis qu’ils roulaient en 4×4.
Oui, je hais Pachinian parce qu’il me tue au fur et à mesure qu’il fait monter la sauce de sa révolution. Comme écrivain critique, j’agonise…
En fait, mon lecteur, s’il m’a bien lu, sait que dès 2011, j’avais prédit que Pachinian serait un jour à la tête du pays. ( Maintenant qu’il est là, c’est bien fait pour ma gueule) . Ceux qui se sont toujours moqués de moi parce que je bavais sur les régimes honnis de Sarkissian ou Kotcharian, et qui en réalité se sont montrés complices de leurs dégueulasseries, en ont pris pour leur grade. Maintenant j’éructe de plaisir car je peux parler de haut comme j’ai toujours fait tandis qu’ils me voyaient rouler dans le caniveau. Il est vrai que dans mon genre je prends parfois des allures de pythonisse.
En tout cas, je le hais ce Pachinian, même si je l’avais vu venir et que je me précipitais pour précipiter Sarkissian dans l’abîme.
Il faut dire qu’il a toujours été à bonne école ce Nigol, puisqu’il ne ratait aucun meeting, aucune manifestation, et qu’il n’a pas raté la case prison (chose que nos intellectuels arméniens ont passé sous silence quand moi je prenais sa défense sur ce blog).
Alors, oui, Pachinian a mis l’Arménie sur les bons rails.
A commencer par ceux de la confiance démocratique. Kotcharian et Sarkissian, mais aussi Ter Pétrossian, avaient réussi à désespérer les Arméniens qui aspiraient au bonheur démocratique. Qu’est-ce que le bonheur démocratique, me direz-vous ? Ce bonheur commence par le sentiment d’être en harmonie avec son pays et son peuple. C’est un sentiment puissant qui puise son inspiration dans la transparence et le dynamisme des actions gouvernementales.
Concernant l’Arménie, on oublie trop souvent que la renaissance révolutionnaire n’a qu’un an d’âge, que c’est un pays enclavé, qu’il est toujours en guerre d’un côté et en situation d’hostilité de l’autre.
Ces Arméniens parmi les plus malins qui croient faire preuve d’intelligence en bavant leur haine sur les décisions du gouvernement Pachinian devraient apprendre à tenir leur langue. Car la vertu démocratique du citoyen est aussi d’accompagner un gouvernement démocratique normalement élu et qui ne ménage pas ses efforts pour construire le bonheur des gens.
Oui, bien sûr, Pachinian est critiquable. Il y a toujours lieu de critiquer des décisions politiques qui doivent trancher dans le tas et dans l’intérêt général. Mais à ce stade et compte tenu de la situation de l’Arménie, ce sont les critiques qui sont critiquables, car les critiques sapent la confiance et démolissent le moral au moment ou cette confiance et ce moral doivent être à la hauteur des enjeux. Les Arméniens qui sont experts en matière de division et d’autodestruction doivent apprendre à suivre le mouvement de résilience quand il est d’ampleur nationale comme aujourd’hui en Arménie.
Depuis que la république arménienne existe aucune politique de la table rase n’avait été mise en œuvre d’une manière aussi radicale. En effet, toute révolution consiste à revenir aux fondamentaux dès lors qu’ils ont subi les perversions liées à la corruption, à la fraude, au népotisme, j’en passe et des meilleurs.
Or, Pachinian a remis les pendules à l’heure en s’attaquant principalement au fléau numéro 1, à savoir la corruption. On oublie trop souvent que des gens meurent des mains de la corruption quand elle s’insinue dans les mécanismes de la santé publique ou même de l’armée. Certes, connaissant les Arméniens, on sait bien que des petits escrocs essaieront toujours de passer entre les mailles du filet. Mais entre un régime où la corruption faisait loi et un autre où elle est combattue, il faut louer celui qui se tient à la hauteur du combat.
Par ailleurs, Pachinian sait qu’il faut sortir la jeunesse arménienne d’une pédagogie obscurantiste en valorisant les vertus de son intelligence. L’orientation vers les technologies nouvelles ou de l’information pourrait conduire les Arméniens à constituer un pôle de première importance et produire de l’emploi. Cette jeunesse est vive et avide de savoirs nouveaux. Il est symptomatique de constater que sitôt qu’il est mis dans un environnement stimulant, le jeune Arménien est capable de se hisser parmi les meilleurs. Généralement, c’est à l’étranger que ces jeunes révèlent l’ampleur de leurs capacités. J’ai connu des enfants arméniens ne sachant ni lire ni écrire le français devenir les meilleurs de leur classe au bout de quelques années et franchir les obstacles qui conduisent aux grandes écoles. Dès lors, pourquoi ne pas créer cet environnement de qualité au pays même pour que les jeunes donnent la pleine mesure de leurs capacités et ce au profit de la nation ?
Tandis que la diaspora n’était aux yeux des Kotcharian-Sarkissian qu’une vache à lait, voilà que Pachinian la tient avec l’Artsakh et l’Arménie comme l’une des trois branches de la nation arménienne. Désormais la diaspora compte et s’il faut qu’elle compte la diaspora doit jouer son rôle dans cette orchestration tripartite. Cela passe par des échanges, une confiance mutuelle et raisonnée et une volonté d’unité dans le combat pour l’avenir du pays et celui pour la reconnaissance du génocide.
Oui, je hais Pachinian parce qu’il m’empêche d’écrire.
Mais c’est bien connu, un homme honnête ça s’empêche.
Deux Réunionnais se sont unis dans le même amour d’Aznavour pour offrir au futur musée de Erevan consacré à l’artiste deux mouchoirs lui ayant appartenu.
Foi du Réunionnais arménien, ce sont des mouchoirs dont l’authenticité peut être vérifiée par l’ADN que l’artiste y aurait laissé.
Snif ! Snif !
Le futur musée les a acceptés de bon cœur.
Dès lors, nous lançons un appel.
Ceux qui possèdent par devers eux des vardigs d’Aznavaour, des fois qu’il aurait laissé trainer ça quelque part et qu’une femme de chambre les aurait ramassés en douce, peuvent les faire parvenir au musée à condition que l’ADN de l’artiste soit authentifié. Les petits malins qui voudraient faire un voyage à l’œil avec de faux vardigs dans leur valise peuvent aller se rhabiller. Ça ne passera pas.
Le musée cherche également des chaussettes, des chemises, des maillots de corps, des cotons tiges, des poils, des cheveux, des bouts d’ongle, etc.
Toutes ces reliques seront précieusement conservées de manière à ce qu’elles perpétuent la sainte image du fils vénéré de la nation arménienne.
Snif ! Snif !
En revanche, que personne ne s’avise à transmettre au dit musée un vardig ayant appartenu à Robert Kotcharian avec lequel ( pas le vardig, Kotcharian) Aznavour était en bons termes.
D’ailleurs, ils avaient même diné ensemble au fameux Paplavok où un sbire du président avait tellement tapé sur un type qui lui aurait manqué de respect que le malheureux en est mort. Aznavour avait d’ailleurs admis que tout le monde pouvait mourir d’une crise cardiaque. Et comment ?
Les pesticides ne seraient pas dangereux
pour la santé !
Dans sa lettre DIRECTE SANTE, Gabriel Combris décerne fort justement un diplôme de mauvaise foi au nouveau ministre de l’Agriculture, M. Didier Guillaume qui a déclaré sur RTL : « C’est aux scientifiques de faire la preuve qu’il y a des conséquences à l’usage des pesticides. Il y a peut-être des soupçons, mais il n’y a aucune preuve scientifique ».
En effet, ce responsable politique a fait la preuve soit qu’il est d’une ignorance crasse sur les sujets qu’il est censé légiférer, donc incompétent dans sa fonction publique, soit qu’il est un menteur professionnel rétribué pour entériner le feu vert aux lobbies empoisonneurs de l’humanité. Les preuves scientifiques qu’il réclame lui crèvent pourtant les yeux, montrant à quel point les pesticides représentent une gigantesque menace sanitaire.
Gabriel Combris ajoute qu’on est presque au niveau du célèbre lobbyiste de Monsanto, Patrick Moore, venu dire à la télévision qu’on pouvait parfaitement « boire du glyphosate » – l’herbicide contenu dans le Round-Up – avant de quitter le plateau, et que le journaliste lui en ait proposé un verre ! – sujet sur lequel je vais revenir plus loin.
Voici les principaux résultats officiels en question, tous de source vérifiable :
Cancer et retard mental chez les enfants
Des chercheurs de Louvain et de Toulouse ont passé en revue l’ensemble des études scientifiques sur le lien entre pesticides et cancer de l’enfant. Cette méta-analyse, présentée par l’Agence nationale de sécurité sanitaire de l’alimentation, de l’environnement et du travail (Anses) a conclu à « une augmentation statistiquement significative du risque de voir apparaître des tumeurs cérébrales de même que des leucémies chez les enfants exposés ».
Ce sont les expositions directes qui ont été analysées, pour un usage domestique intérieur : pesticides, traitements d’animaux de compagnie, traitements contre les puces et les tiques, mais aussi répulsifs anti-moustiques et produits anti-moustiques.
Il est à noter qu’une étude précédente avait montré, dans l’Etat de New-York, que dans des zones traitées avec des pyréthrinoïdes pour éliminer certains moustiques, on avait constaté une augmentation de 25 % du nombre d’enfants autistes ou souffrant d’un retard de développement mental.
Par ailleurs, une autre étude sur des enfants de 8 à 15 ans a montré que ceux dont les urines contiennent le plus de résidus de pesticides organophosphorés ont un risque accru de souffrir d’un déficit de l’attention et d’hyperactivité.
Cancers chez les adultes
Une étude menée sur des femmes vivant à New York a montré un lien entre l’exposition aux pesticides domestiques et le cancer du sein. Une autre étude menée sur des agriculteurs a montré une augmentation du cancer de la prostate de 40 % chez les hommes exposés au DDT et aux pesticides organochlorés.
Enfin, une étude épidémiologique française, publiée en octobre 2018 dans la revue JAMA Internal Medicine, indique que les consommateurs habituels d’alimentation issue de l’agriculture biologique (qui n’utilise pas de pesticides) ont un risque de cancer réduit de 25 %, par rapport à ceux qui consomment du standard chimiqué de la grande distribution.
Cette relation était particulièrement marquante pour les cancers du sein chez les femmes ménopausées (-34 % de risque) et les lymphomes (-76 % de risque).
Maladie de Parkinson
Les pesticides seraient en cause dans l’augmentation considérable de la fréquence de la maladie de Parkinson chez les agriculteurs (+ 70 % chez les agriculteurs nord-américains).
Gabriel Combris suggère aux conseillers du ministre de l’Agriculture de lui rappeler à l’occasion, qu’en France, les autorités reconnaissent le statut de maladie professionnelle pour les agriculteurs touchés par le Parkinson.
Les principaux pesticides soupçonnés de jouer un rôle dans le déclenchement de la maladie sont le paraquat, la roténone, ou encore le chlordécone, utilisé notamment dans les bananeraies en Martinique, et à l’origine de nombreux cancers de la prostate et de myélome (et qui pose encore problème 25 ans après son interdiction en 1993).
Réduction des spermatozoïdes
Lors d’une étude sur la baisse de qualité du sperme en France, on a remarqué que les régions agricoles étaient les plus touchées par le phénomène. Pour valider l’hypothèse d’un lien avec l’exposition aux pesticides, d’autres chercheurs ont suivi 155 hommes venus consulter pour des problèmes de fertilité : ceux qui consommaient les fruits et légumes contenant le plus de résidus de pesticides avaient 49 % de spermatozoïdes en moins et un sperme de moins bonne qualité dans 32 % des cas.
Risque de diabète multiplié par deux
D’après une étude menée sur des agriculteurs, ceux qui répandent des insecticides organochlorés au moins 100 jours par an auraient entre 50 % et 100 % de risque en plus d’avoir du diabète selon le produit utilisé.
Retour sur le glyphosate
En fait, le lobbyiste de Monsanto, Patrick Moore, n’avait pas vraiment tort si l’on se rapporte à la déclaration de Monsanto : « LE ROUND UP est INOFFENSIF !… » Mais la supercherie de Monsanto a été prouvée par le Pr. Séralini.
Avec ses collègues, le Pr Séralini a fait des analyses par spectrométrie de masse pour savoir exactement ce qu’il y avait dans le Round Up, c’est-à-dire les composés tenus sous secret industriel par le brevet. Or Monsanto n’a déclaré que le glyphosate comme principe actif, les additifs étant donc considérés sans objet. Et pourtant, ce qui a étonné nos chercheurs, c’est que les rats testés aux effets du glyphosate seul n’avaient pas de problèmes importants, alors que ceux testés aux formules Round Up souffraient d’intoxications graves apparentées à celles provoquées par les dérivés du pétrole, comme les dioxines.
Des analyses ciblées ont justement aboutit à découvrir des dérivés du pétrole couplés et brûlés avec des graisses animales, ceci générant des composés extrêmement corrosifs du type polyéthylène-amine. Ces dangereux toxiques que l’on appelle des POEA avaient été interdits dans 130 compositions de glyphosates par Ségolène Royale… mais cette interdiction n’a pas été suivie d’effet par le géant… qui se place au-dessus des lois ! En particulier on trouve dans tous les glyphosates de l’arsenic, dangereux poison bien connu qui a été utilisé comme herbicide jusqu’après la seconde guerre mondiale, puis interdit en 1974, ce que Monsanto savait parfaitement lorsqu’il a lancé le Round Up.
Par ailleurs – des essais ayant été effectués – ont montré que l’action herbicide du glyphosate seul ne marche pas, alors que les additifs cités appliqués seuls fonctionnent parfaitement bien – ceci signifie que le glyphosate n’est qu’un leurre pour détourner et capter l’attention des organismes de contrôles – ceci confondant ROUND UP et GLYPHOSATE.
En outre les essais de toxicité demandés à Monsanto ont toujours été négatifs puisqu’ils les effectuent toujours avec le glyphosate seul sans les poisons additifs cachés ! Et personne n’a jamais relevé cette supercherie. Monsanto devrait être lourdement condamné pour fraude grave de déclaration.
Les mots de FRANÇOIS RUFFIN à l’Assemblée Nationale.
« Le permafrost du Pôle Nord fond 70 ans plus tôt que prévu, et c’est une catastrophe.
Voilà la nouvelle écologique, la nouvelle dramatique du jour.
Hier, dans la ville la plus au Nord du monde, à Alert, au Canada justement, un record de chaleur a été enregistré, +21°, à Alert, donc,
une ville qui porte bien son nom, car ça devrait nous alerter.
On va crever de chaud.
On va crever tout court.
On fabrique l’enfer sur Terre, avec les température de l’enfer.
Je suis sûr que, le soir, nus, entre vos draps, dans le silence de vos consciences, vous êtes comme inquiets, angoissés pour vos enfants. Je le suis pour les miens. L’envie de chialer, quand je songe au monde dévasté qui se dessine, qu’on leur laissera.
Cette inquiétude, cette angoisse, dans vos rangs, dans tous les rangs, dans notre commune humanité, nous la partageons. Mais le matin revient, le costume, le maquillage, la fonction.
Et alors, vous nous proposez quoi ?
Le Ceta.
Le Canada Europe Trade Agreement.
Un traité de libre échange, un de plus.
Qui comporte 96 fois le mot concurrence, mais zéro fois le mot réchauffement, zéro fois biodiversité.
Dont le « grand absent est le climat ».
Et c’est pas moi qui le dis, c’est le rapport Schubert, commandé par le Premier ministre lui-même. Des experts qui tranchent franchement : oui, l’Europe pourra bien importer de la viande bovine nourrie aux farines animales, dopée aux antibiotiques, avec 46 molécules en prime, l’Acéphate, l’Amitraz, l’Atrazine, 46 molécules, qui détruisent les rivières ou refilent le cancer, 46 molécules interdites en France, interdites à nos agriculteurs, et que nous allons pourtant importer dans nos assiettes.
Contre tout ça, le rapport l’affirme clairement: « Rien n’est prévu ». Les mêmes experts redoutent, je les cite, « une harmonisation par le bas ». Et ils concluent : « Le Ceta ne donne pas la priorité à la protection de l’environnement ou à la santé ».
Mais quelle est alors votre priorité ?
Le commerce.
Le commerce.
La planète brûle, mais pour vous c’est business as usual.
« Le libre-échange est à l’origine de toutes les problématiques écologiques. Ce n’est pas en installant trois éoliennes qu’on va y arriver. » C’est pas moi qui le dis, à nouveau. C’est Nicolas Hulot. Et il poursuit : « Mais, avant que nos élites l’intègrent, je pense qu’on sera tous calcinés. »
Voilà les élites que vous êtes.
Des élites inconscientes.
Des élites qui calcinent la planète.
Des élites qui portent la mort.
Mais pourquoi, bon sang ? Pourquoi vous, votre majorité, le président de la République, la Commission européenne, pourquoi vous allez ratifier cet accord ? Parce que vous n’êtes pas au service des Français, ni de l’Europe. Vous êtes au service des lobbies. Inconsciemment, sans doute, mais vous êtes au service des lobbies.
Oui, car ce traité n’est pas né des peuples qui se seraient dits, tiens, on va se tendre la main par-dessus l’océan, et pour ça, on va négocier
2 344 pages de réglementation et signer un Trade Agreement. Heureusement, l’amitié entre les Français et les Canadiens, les échanges de chansons, de littérature, d’idées, d’amour, de soldats aussi, n’ont pas attendu cette cochonnerie de Ceta pour ça.
Non, ce traité est né d’un lobbyiste.
Je peux le nommer.
Jason Langrish, avocat d’affaires, qui préside à Toronto « la table ronde de l’Energie », c’est-à-dire le lobby du pétrole.
Et derrière lui, il a rassemblé 17 lobbies.
Je peux les nommer, aussi.
Ce sont les Canadian Manufacturers, la fédération européenne des industries pharmaceutiques, l’association canadienne de l’industrie chimique, Business Europe. Et derrière ces lobbies, Arcelor, Monsanto, Alcan, Total, Lafarge, Rio-tinto, les pires firmes.
Les clients de M. Jason Langrish, les pétroliers, peuvent d’ores et déjà se frotter les mains. Depuis l’automne 2017, depuis deux ans à peine que le Ceta est « expérimenté », les exportations de pétrole canadien vers l’Europe ont bondi : +63 % ! Du pétrole issu, pour beaucoup, des sables bitumineux qui ravagent l’Alberta, mais qu’importe. Et qu’importe, également, que ce pétrole émette moitié plus de gaz à effet de serre que le conventionnel.
Consciemment ou inconsciemment, voilà quels intérêts vous privilégiez.
Toute la société française aujourd’hui est contre cet accord.
Toute la gauche, ici.
La droite, pour l’essentiel.
Les syndicats de travailleurs, tous les syndicats de travailleurs.
Les syndicats d’agriculteurs, tous les syndicats d’agriculteurs.
Les assos environnementales, toutes les assos environnementales.
Vous êtes seuls.
Vous êtes seuls avec le Medef.
Vous êtes seuls avec Jason Langrish et ses amis, ses amis des multinationales.
Vous êtes seuls.
Je n’en appelle pas à vous.
Je n’espère rien de vous.
J’en appelle aux citoyens.
Aux citoyens français.
Aux citoyens canadiens.
Pour coopérer ensemble, bien sûr, par-dessus l’Atlantique.
Pour remettre comme priorité, naturelle, normale, évidente, l’environnement et la santé, avec loin derrière le commerce, loin derrière la balance commerciale, loin derrière le taux de croissance, loin derrière ces obsessions d’experts comptables. Pour que Alert, chez vous, au Canada, ne concurrence pas notre Côte d’Azur.
Amis canadiens, amis picards, nous ne pouvons pas laisser tous les Jason Langrish, de chez vous ou de chez nous, tous leurs amis des firmes, tous leurs larbins parlementaires, nous conduire, nous et la planète, droit dans le mur écologique.
Nous devons changer de direction. Nous devons appuyer sur le frein. Nous devons leur reprendre le volant des mains »
Le placebo, c’est la capacité du métabolisme à entreprendre son autoguérison. Comme personne n’y comprend rien, les autorités sanitaires préfèrent parler de « vulgaires » placebo pour désigner, par exemple, toutes molécules réputées inactives ou pour refuser de reconnaître telle ou telle thérapie. Personnellement, je serais du genre à m’émerveiller de cette capacité d’activer le processus d’autoguérison, et à plébisciter toute thérapie capable de cet exploit. Et je m’étonne du mépris affiché par les autorités médicales lorsqu’elles les balayent d’un revers de main.
Mais si elles se gaussent et raillent l’effet placebo, ces mêmes autorités se font beaucoup plus discrètes concernant l’effet nocebo. Et pour cause. L’effet nocebo serait comme le côté obscur de la Force du placebo. Une petite piqûre de rappel s’impose.
Effet nocebo : de 13 000 à 34 000 morts par an
Les effets de n’importe quelle thérapeutique administrée à un patient se divisent en deux catégories : les effets spécifiques liés au traitement (le principe actif d’une molécule, par exemple) et les effets non-spécifiques qui correspondent aux caractéristiques de l’intervention. Imaginez un médecin que vous rencontrez pour la première fois et qui, par une poignée de main franche, une écoute dédiée, un regard bienveillant, vous embarque dans une relation de confiance telle que vous en avez oublié les raisons du rendez-vous (si, si, ça existe !).
En deuxième rideau de l’effet nocebo fermente la problématique trop peu citée en rapport de la catastrophe qu’elle représente : les maladies iatrogènes. En clair, il s’agit ici de l’ensemble des effets délétères provoqués par un traitement médical. Lorsque la vie est en jeu, les autorités sanitaires parlent d’« accident iatrogène ». Notez ici que lorsqu’une prescription médicale aboutit à la mort du patient, on parle « d’accident », alors que lorsque par malheur, un médecin pratiquant les thérapies alternatives perd un patient, on parle de charlatanisme.
Et puisque nous parlons d’accident, retenez ceci : les accidents de la route occasionnent quelque 3 500 décès par an (3 684 en 2017), pour ce qui concerne les décès liés aux accidents médicamenteux, Michel Cymes lui-même, sur RTL évoquait 10 000 décès par an ! Sur le site de la sécu, on peut lire qu’ont été recensés 115 000 hospitalisations liées aux accidents iatrogènes et 7 457 décès… dans les hôpitaux. Quid de ceux qui décèdent chez eux ?
Les chiffres sont du coup très variables comme en conviennent les rédacteurs de l’étude Emir (Effets indésirables des médicaments : incidence et risque) statuant à 143 915 hospitalisations en 2007. Quant aux décès, les chiffres varient de 13 000 à 34 000 par an. Vous comprenez mieux pourquoi les autorités sanitaires ricanent moins dès lors que l’on parle d’effet nocebo ? Et peut-être que comme moi, vous voudriez interroger notre ministre de la Santé sur ses mesures pour limiter le nombre de tués par prise de médicaments, à l’instar du ministère des Transports dans sa lutte contre les décès sur la route.
Pour l’heure, et sans parler des « recommandations » inutiles et sans effet, je n’en ai recensé aucune.
En aucun cas les informations et conseils proposés sur le site Alternative Santé ne sont susceptibles de se substituer à une consultation ou un diagnostic formulé par un médecin ou un professionnel de santé, seuls en mesure d’évaluer adéquatement votre état de santé
Des cochons par millions… et du miel sans abeilles
… bienvenue dans l’Horreur Alimentaire !!
Très chers amis,
Que voyez-vous sur la photo ci-dessous :
Un hôtel de luxe dans la montagne ?
Une HLM dans la verdure ?
Un lycée construit en pleine forêt ?
Eh bien, vous êtes très loin du compte.
C’est l’élevage de porc de Guangxi Yangxiang Co Ltd en Chine.
De loin, ça a presque l’air un peu bucolique là-bas dans les montagnes du Yaji.
De près, c’est tout simplement L’HORREUR ALIMENTAIRE.
Les deux premiers bâtiments de 7 étages accueillent déjà des milliers de truies.
Quatre autres bâtiments, dont l’un fera 13 étages, accueilleront bientôt de nouveaux cochons.
Cette “usine à cochons” abritera à terme 30 000 truies… et produira jusqu’à 840 000 porcelets par an !!
En Chine, c’est la première “ferme” de cette dimension, mais elles vont éclore un peu partout pour nourrir la population.
Je suis sûr que ces usines produiront même des cochons “bio”, selon les normes locales.
Et demain peut-être, les petits porcelets finiront dans nos supermarchés…
Même si depuis le début de l’année, c’est tout l’inverse qui se produit.
Avec l’épidémie de peste porcine africaine (PPA) – non transmissible à l’homme – la Chine doit abattre des millions de porc et même importer des cochons.
Mais dès que l’agriculture chinoise aura surmonté cette crise sanitaire, on peut imaginer que des porte-containers entiers, chargés de cochons élevés dans ces usines… se déverseront dans le port du Havre ou à Rotterdam.
Et ça a déjà commencé avec des tas d’autres produits.
Si vous avez acheté du miel récemment, vous avez probablement touché du doigt, sans le savoir, “l’horreur alimentaire”.
Même si vous avez acheté du “miel de montagne” ou du « miel bio ».
Avec le jeu subtil des étiquetages, plus personne ne connaît aujourd’hui la véritable origine des aliments que l’on achète.
“Origine UE et Non UE” : cette escroquerie est légale et généralisée
Quand vous voyez un miel bio origine “Origine UE et non UE”, cela veut dire qu’il y a peut-être 10% de miel européen bas-de-gamme dans le pot, et le reste vient probablement de Chine.
Et encore, quand on parle de “miel chinois”, tous les industriels savent que c’est un affreux abus de langage.
“ Là-bas, chez nos fournisseurs, je n’ai jamais vu de ruches ! Juste des laboratoires qui fabriquaient des sucres liquides. En réalité, c’est un assemblage de sirop de glucose et de différents sucres, de colorants, arômes, pollens et diverses substances mystérieuses dont seuls les Chinois connaissent le secret !”
Celui qui révèle ce scandale, c’est Christophe Brusset.
Cet homme est un “repenti” de la mondialisation alimentaire.
Il a été “trader” dans l’agro-alimentaire pendant 25 ans.
Il a monté les pires escroqueries… acheté les produits les plus infâmes… trouvé les astuces les plus ignobles pour tromper le consommateur…
… avant de tout arrêter, écoeuré par ce qu’il a fait et vu pendant toutes ces années.
Vous vous demandez peut-être comment il est possible qu’en France, du miel vendu en supermarché puisse être du “faux miel”, fabriqué sans la moindre abeille…. dans une usine chinoise ?
C’est très simple.
Je vais vous expliquer.
Les industriels ont une imagination sans limite : ils envoient du mauvais miel chinois au Brésil, et il revient comme “Miel d’Amazonie”
Par exemple, pour réussir à importer du “faux miel” chinois aux Etats-Unis, voici la technique employée par un gros fournisseur allemand :
« Il exporte massivement du miel chinois dans des pays comme l’Argentine, le Vietnam ou l’Inde. Là-bas, il change les étiquettes, et le réexporte tel quel avec un faux certificat d’origine”.
On a la même chose dans les rayons des supermarché en France.
Si vous voyez “Miel d’Amérique latine”, méfiance.
Ces pays exportent leur vrai miel vers les Etats-Unis, pas en Europe : il y a beaucoup de chance pour que ce soit du miel chinois ré-étiqueté, et expédié depuis le Mexique.
Hélas, il n’y a pas que le miel qui est “traficoté”.
Il vous arrive peut-être de craquer pour une bonne tartine à la confiture de fraises.
Si vous la faites vous-même, très bien : elle sera sûrement moins gorgée de sucre, et puis les fraises seront… des fraises.
Mais si vous achetez un pot de confiture dans un supermarché, c’est une autre histoire.
Il y beaucoup de chances qu’au lieu de manger de la fraise, de la framboise, ou des cerises, vous mangiez du… sureau.
Même la confiture de fraise est truquée
Oui, c’est un des concentrés de fruits les plus vendus au monde : et bizarrement, personne n’en a jamais entendu parler.
Mais pourquoi diable mettraient-ils du sureau dans notre confiture de fraises ?
« La réponse est simple : le jus de sureau est le moins cher des jus de fruits rouges. Il est très coloré, son goût pas très marqué, il se mélange donc très bien, très discrètement avec les autres fruits rouges. Il est très fréquent que du jus de sureau remplace tout ou partie de fruits plus chers (comme les fraises, les framboises, les cerises ou les groseilles) dans les coulis, confitures et autres préparations aux fruits».
Même chose avec les délicieuses glaces à la vanille. Sur la liste des ingrédients, vous verrez sûrement “gousses de vanilles épuisées”.
Et personne ne se demande jamais ce que c’est. Eh bien, je vais vous le dire.
Ce n’est rien d’autre qu’un déchet.
C’est ce qui reste de la vanille, après l’extraction chimique des arômes (à l’hexane, une substance cancérigène).
“C’est une poudre noire sans saveur, comme du marc de café, qui ne sert que de « marqueur visuel », c’est-à-dire faire croire qu’on a mis de la vraie bonne vanille pour donner le goût”.
Je ne vais pas lister ici toutes les techniques perfides de l’industrie alimentaire : vous les retrouverez dans le dernier livre de Christophe Brusset : Et maintenant on mange quoi ?
Si je vous dis ça, c’est parce qu’il faut prendre conscience (je suis sûr que c’est déjà votre cas à vous) – qu’on est arrivé dans l’ère de l’horreur alimentaire.
Il me semble qu’il est de notre devoir à chacun d’informer le maximum de personnes de ce qu’il y a dans nos assiettes :
“L’Aile ou la Cuisse” ce n’est plus du cinéma : informez vos proches de ce qu’ils achètent
Vous qui vous intéressez déjà à la santé, vous êtes sûrement déjà conscient de tout ça.
Alors, parlez-en autour de vous, alertez vos enfants, petits-enfants, amis…
Il y a 10 ans encore, les gens souriaient poliment quand on tenait ce genre de propos.
Mais aujourd’hui, même les plus réfractaires à l’alimentation saine, commencent à ouvrir les yeux.
Et ils ont raison, car c’est “L’Aile ou la Cuisse” tous les jours au supermarché.
Vous vous souvenez de ce film de Claude Zidi, avec Louis de Funèset Coluche ?
Hélas, les usines Tricatel sont aujourd’hui partout.
Et le pire, c’est qu’elles prétendent proposer des produits sains : “sans gluten”, “végétarien”, “bio”, etc.
Alors qu’elles produisent des produits de plus en plus transformés et pollués.
Alors que faire ?
Réflexe de survie n°1 : se « désaccoutumer » du supermarché
La meilleure chose à faire pour sa santé aujourd’hui, c’est de se tenir à l’écart de son supermarché.
Au premier abord, cela parait compliqué, parce qu’on a l’habitude d’y aller, c’est une sorte de rendez-vous hebdomadaire.
Certains apprécient ce tour des rayons qui débordent d’emballages aguicheurs… d’autres détestent, mais tout le monde y va !
Mais en fait, si on recentre son alimentation autour des seuls produits bruts, vous allez voir que c’est beaucoup plus simple de se passer de son supermarché.
L’ennemi, ce sont les produits transformés, cuisinés à votre place.
Si vous achetez des produits simples, les risques sont déjà beaucoup plus limités.
Pour les fruits et les légumes, il y a le marché (étals bio), le magasin bio, ou les circuits courts type “Amap” ;
Pour la viande ou le poisson, c’est encore possible de trouver des bons artisans qui s’approvisionnent auprès des meilleurs éleveurs ou pêcheurs ;
Pour les produits laitiers, si vous avez la chance d’avoir accès à des producteurs, n’hésitez pas ; prenez du bio au supermarché ou au magasin bio ;
Vous pouvez acheter des oeufs bio assez facilement aujourd’hui, même au supermarché ;
Pour les céréales, légumineuses, mais aussi les épices, herbes, condiments ou encore les huiles végétales vierges, allez plutôt au magasin “bio” ;
Pareil pour les produits d’épicerie comme le chocolat noir, le thé ou le café, le sucre et le café.
Tout le reste, ce sont des produits qui ne sont pas nécessaires :
Faites-les vous même ! (et chassez ces cochonneries de vos placards)
C’est une habitude très récente que d’acheter autant de produits tout faits.
Il y a 30 ans à peine, vous aviez moitié moins de produits industriels dans les placards de votre cuisine.
Un des premiers « intrus » à faire son entrée de façon massive dans les foyers, c’était la sauce tomate en pot, à la fin des années 80.
Bien sûr, il faut accepter de passer quelques minutes à couper et faire cuire vos tomates, à les faire revenir à feux doux avec un peu d’ail, des oignons et de l’huile d’olive.
Cela demande 15 minutes de préparation, et vous aurez une délicieuse sauce tomate, plutôt que d’acheter un pot de sauce tomate, truffé de conservateurs, de sucres, d’arômes… ou de tomates concentrées venues de Chine, bourrées d’additifs chimiques et de pesticides.
Pour les biscuits, même chose : en 20 minutes seulement, vous aurez de délicieux cookies au chocolat maison qui régaleront vos enfants ou petits-enfants.
Et c’est incomparablement meilleur que toutes les cochonneries que vous trouverez dans les rayons des supermarchés : Pepito, Granola, Choco BN, et autres…
Bien sûr, tout ça demande plus de temps et c’est parfois un peu plus cher.
Mais croyez-moi, c’est un des gestes les plus importants que vous pouvez faire pour votre santé.
Et ce geste fait aussi du bien à la planète (pensez aux usines et aux emballages qui produisent toutes ces denrées)… ; et aux animaux (pensez une seconde au petit million de porcelets entassés dans les 13 étages de l’usine à cochons chinoise).
Et surtout, en abandonnant tous les produits transformés, vous verrez des effets spectaculaires très vite sur votre santé, même en quelques semaines.
Ça pourrait être votre défi de l’année ==> “Objectif : zéro produits transformés”.
Bon appétit et à très vite !
Benoit Dauriac
Cette lettre vous a plu ?
Pour vous abonner gratuitement à La Lettre Nutri-Santé, merci de vous rendre sur cette page.
Pour être sûr de bien recevoir La Lettre Nutri-Santé à chaque envoi, et éviter qu’elle ne se perde dans votre boîte e-mail, merci de bien vouloir ajouter benoit.dauriac@lettre-nutri-sante.email à votre carnet d’adresses.
Le 16 juillet prochain, un vote décisif aura lieu à Bruxelles, qui décidera ni plus ni moins de la survie des pollinisateurs en Europe.
Ce vote, c’est celui des « tests abeilles » (1) pour lesquels nous nous battons sans relâche depuis des années…
Ces nouvelles procédures d’évaluation des pesticides, élaborées par des scientifiques inquiets du déclin des pollinisateurs en Europe, et validées par les autorités sanitaires françaises (ANSES) et européennes (EFSA), permettraient – enfin ! – de connaître la toxicité réelle des pesticides sur les abeilles.
… avant qu’ils soient autorisés sur le marché et déversés en quantité astronomique dans nos champs…
Très concrètement : ces « tests abeilles » sont aujourd’hui notre SEULE chance d’en finir avec les pesticides tueurs d’abeilles, notre unique espoir de stopper le massacre dramatique des pollinisateurs et du vivant…
… Mais l’industrie de l’agrochimie en a décidé autrement…
Déterminés à continuer de vendre massivement leurs produits, les puissants lobbys de Bayer-Monsanto, BASF, Syngenta-ChemChina et des autres multinationales de l’agrochimie, infiltrés partout à Bruxelles, exercent en ce moment même des pressions énormes sur les responsables politiques pour faire enterrer ces procédures d’évaluations – malgré les enjeux colossaux pour les abeilles, l’environnement et la santé de toute la population.
Et voici pourquoi :
Si ces nouveaux « tests abeilles » sont votés et adoptés en Europe, 77% des pesticides actuellement commercialisés et utilisés sur nos terres seraient définitivement interdits, au vu des risques sérieux qu’ils représentent pour les abeilles et l’ensemble des pollinisateurs ! (2)
On ne parle pas d’un ou de deux pesticides… mais bel et bien de 7 pesticides sur 10 qui ne passeraient pas les nouveaux tests !!!
Une bonne nouvelle pour les abeilles et tous les pollinisateurs sauvages qui meurent par milliards chaque année… mais un véritable coup de massue pour l’agrochimie qui risquerait de voir ses millions d’euros de bénéfices fondre comme neige au soleil !
Alors pour s’assurer que ces tests ne soient jamais appliqués et que personne ne découvre les réels effets délétères de leurs pesticides sur les abeilles, les autres pollinisateurs et tous les organismes vivants, les lobbys de l’agrochimie ont sorti l’artillerie lourde :
Ils multiplient les moyens de pression sur la Commission européenne, font du chantage à la délocalisation, promettent à tort des menaces bio-invasives et un retour à une agriculture moyenâgeuse, dépensent des millions pour produire des études biaisées et blanchir leurs produits, décrédibilisant ainsi le travail de scientifiques indépendants, s’infiltrent à la Commission européenne et participent aux prises de décisions concernant leurs produits…
… les mêmes techniques bien rodées qui ont autrefois servi à couvrir les plus gros scandales sanitaires comme l’amiante, le Médiator, les pesticides néonicotinoïdes…
Et malheureusement, leurs manœuvres aussi insupportables que scandaleuses fonctionnent toujours :
Pour gagner du temps et continuer à vendre leurs pesticides toxiques, les lobbys de l’agrochimie sont parvenus à repousser 27 fois le vote des « tests abeilles » depuis 2013…
Pire encore : leur dernier coup de maître leur a permis d’obtenir avec la bénédiction de la Commission européenne – et contre l’avis des scientifiques de l’EFSA, l’autorité sanitaire européenne – une révision des procédures d’évaluation afin que soient supprimés de la liste, TOUS les tests qui compromettraient la présence de leurs pesticides sur le marché…
… balayant ainsi d’un revers de main des années de recherches scientifiques pour construire des tests de toxicité fiables qui protègent réellement les abeilles ; piétinant des années de combats d’ONG comme la nôtre et de mobilisation citoyenne, pour voir ces procédures appliquées…
Nous ne pouvons pas laisser les lobbys saboter notre seul espoir d’enrayer le déclin catastrophique des pollinisateurs et de protéger notre environnement, et la santé de toute la population !
Il ne se passe pas une semaine sans qu’une nouvelle étude scientifique confirme ce que nous dénonçons depuis des années, et légitime le combat que nous menons ensemble…
La dernière en date est une étude australienne, dont les conclusions font froid dans le dos : plus de 40% des insectes du monde entier sont en déclin, dont près de 80% des insectes volants en Europe ! A ce rythme-là, une grande partie des pollinisateurs pourraient avoir totalement disparu dans quelques décennies… (3)
… et les conséquences seraient tragiques, comme le rappelle le dernier rapport de l’IPBES : « plus de 75% des principales cultures mondiales destinées à l’alimentation dépendent d’une manière ou d’une autre de la pollinisation animale » – et plus de 80% des plantes à fleurs, des buissons et des arbres de notre continent …
Il y a urgence à agir pour stopper cette catastrophe…
Aujourd’hui, plus que jamais, notre temps est compté : il ne nous reste que quelques jours pour affûter nos armes avant le vote crucial des « tests abeilles » qui aura lieu à Bruxelles le 16 juillet.
Pour organiser une riposte citoyenne efficace et avoir une chance contre les puissants lobbys de l’agrochimie, qui sacrifieraient sans vergogne l’environnement, l’ensemble de la biodiversité et même la santé de la population pour protéger leurs millions…
… nous ne pouvons pas espérer rivaliser sans un minimum de moyens.
Grâce à la générosité de nos précieux donateurs, et au soutien de citoyens déterminés comme vous à sauver les pollinisateurs, notre travail a déjà porté ses fruits :
Nous avons enquêté sur le scandale des « tests abeilles » bloqués depuis 2013, et publié un rapport complet diffusé partout en Europe auprès des élus et des autres organisations ;
Nous avons mis en lumière la stratégie des lobbys de l’agrochimie et dénoncé publiquement les pressions colossales exercées sur les institutions européennes pour faire enterrer les « tests abeilles » ;
Nous avons multiplié les conférences de presse, les articles et les tribunes, et nos enquêtes ont été largement reprises par les médias ;
Nous avons été auditionnés par la Commission du Parlement européen chargée de plancher sur la réforme du système d’homologation des pesticides (Commission PEST) et fait adopter par tout le Parlement un article exigeant l’adoption rapide des « tests abeilles » au niveau européen ;
Nous avons saisi la Médiatrice européenne pour dénoncer l’opacité inadmissible du processus décisionnel européen et obtenir des documents tenus secrets ; la Médiatrice nous a donné raison, attaquant la Commission pour “mauvaise administration”, et publiant un avis qui pourrait faire condamner à l’avenir l’opacité des comités européens ;
Nous avons déjà alerté et mobilisé près de 250 000 citoyens avec la pétition pour l’adoption des tests abeilles lancée en France et en Europe ;
Nous avons mis la pression au nom des citoyens sur les députés européens, et les responsables politiques, en France et en Europe… interpellé la Commission européenne et rencontré son Président, Jean-Claude Juncker… croisé le fer plusieurs fois avec l’ANSES, l’autorité sanitaire française, qui a fini par prendre position en faveur des « tests abeilles »… participé à Bruxelles au groupe de travail de la Commission sur les pesticides pour y faire entendre la voix des citoyens et défendre les tests face à l’industrie des pesticides…
Aujourd’hui, nous devons mettre les bouchées doubles avant le vote du 16 juillet pour faire face aux lobbys etles empêcher de saboter la mise en place des tests abeilles, proposés par les autorités sanitaires…
>> Étendre nos campagnes d’alerte et de mobilisation à travers l’Europe, pour que tout le monde soit au courant de ce qui est en train de se jouer à Bruxelles au dépend des abeilles, de l’ensemble des pollinisateurs, et de toute la biodiversité de notre continent…
>> Agir au plus près des institutions européennes, et rallier les scientifiques, les politiques, les médias, les apiculteurs derrière notre combat…
>> Combattre pied à pied les arguments fallacieux de l’industrie, avec NOS études, NOS experts scientifiques, NOS juristes !
>> Dénoncer publiquement les manœuvres des lobbys et les tuer dans l’œuf – avant qu’elles ne mettent en péril l’alimentation et la santé de toute la population !
Mais pour tout cela, il nous faut rémunérer ces juristes et ces avocats spécialisés, ces ingénieurs et ces chercheurs capables de faire ce travail indispensable pour contrer le plan macabre des lobbys….
Nous pouvons réussir si chaque personne qui se soucie des abeilles et de tous les pollinisateurs, ou plus généralement de l’environnement et des pesticides que nous retrouvons dans notre alimentation, l’eau que nous buvons ou l’air que nous respirons, participe à hauteur de ses moyens.
La bataille qui s’annonce dans les jours qui viennent promet d’être rude, mais une chose est sûre : notre petite équipe est prête ! Nous ne lâcherons rien tant que les pesticides ne seront pas correctement testés et que les tueurs d’abeilles continueront d’être autorisés !
Nous avons déjà remporté une grande victoire face aux lobbys l’année dernière, en obtenant de haute lutte l’interdiction des pesticides néonicotinoïdes…
Nous pouvons donc, par notre nombre et notre détermination sans faille, contrer à nouveau le plan des lobbys et obtenir le vote essentiel des « tests abeilles » qui aura lieu dans quelques jours !
Si nous ne nous dressons pas d’urgence, tous ensemble, face à l’industrie agrochimique et son armée de lobbyistes, si nous les laissons faire la loi impunément à Paris et à Bruxelles, la voie restera libre our qu’ils puissent faire passer n’importe quelle nouvelle substance dévastatrice pour les pollinisateurs, la nature et la santé humaine !
Rien ne pourra plus arrêter le déclin vertigineux des abeilles, des pollinisateurs sauvages et de l’ensemble de la biodiversité qui en dépend… avec des conséquences terribles sur notre système alimentaire, pour nous aujourd’hui, et pour les générations à venir.
(2) Bee Guidance Document and Practical Approach, ECPA 2017 « En pratique, cela voudrait dire que même en ne prenant en compte que les abeilles à miel, 77% de toutes les substances ne passeraient pas les tests du tier 1 et nécessiteraient des études des tiers supérieurs, qui demandent beaucoup de ressources »
Chacun sait combien son corps est intelligent et combien ce même corps regrette que son intelligence soit ignorée. En effet, cette intelligence du corps est à ce point sophistiquée qu’elle oblige souvent l’intelligence intellectuelle à baisser les bras devant tant d’énigmes pour en donner une explication. Dès lors, les pionniers de la recherche dans leur démarche à vouloir comprendre les mécanismes physiologiques se perdent en conjectures. Certains en sont réduits à se prendre eux-mêmes pour cobayes pour examiner les effets d’une cause. Si j’ingurgite du gluten, qu’est-ce qui va se passer dans mon corps ? Si je m’enfile des frites et des hamburgers, genre Mac Do, quelles vont être les modifications de mon microbiote, celui-ci étant compris comme l’ensemble des microbes qui peuplent les intestins et qui favorisent la transformation des aliments en nutriments pour les fonctions du corps.
C’est ce genre d’expérience que propose le docteur Michael Mosley. Après une première partie théorique, il suggère dans une seconde partie des recettes qui vont aider à l’intestin à produire les bonnes bactéries. En ce sens, il s’agit d’un livre pratique mais aussi et surtout d’un livre qui vous fait comprendre comment ces bactéries peuvent renforcer le système immunitaire ou comment on peut l’affaiblir en laissant les ennemis prendre le contrôle de l’intestin au point qu’ils traverseront un jour les parois intestinales pour contaminer tout le corps.
Ainsi donc, le Dr Michael Mosley vous dira combien l’huile d’olive fait partie des bonnes graisses et comment éviter les contrefaçons, quels poissons gras privilégier sachant que certains ont des taux de mercure élevés. De même, le docteur Mosley est-il conduit à passer en revue la viande rouge, le chocolat, les œufs, le vin riche en polyphénols, les fruits et légumes etc.
Il vous dira quels aliments sont à éviter comme le sucre, les édulcorants de synthèse, les aliments transformés, et les effets néfastes des antibiotiques.
Bref un livre passionnant qui vous incitera certainement à faire analyser votre caca par un institut comme Luxia-scientific pour connaître l’état de votre microbiote.
Oui, mais chercher c’est cher.
*
Dr Michael Mosley : L’intelligence naturelle de l’intestin (chez Pocket, 7,50 euros)
MISSION du Père Bernard Kinvi, avec Tigrane Yegavian ( Éditions du Cerf)
Spécialiste du Moyen-Orient en qualité de journaliste écrivant pour le compte de plusieurs revues, Tigrane Yegavian vient de faire paraître aux éditions du Cerf, tenue par Jean-François Colosimo, Mission, un témoignage du père Bernard Kinvi, sur une période trouble de la Centrafrique. Il faut savoir qu’à cette époque le Père Kinvi qui appartient à l’ordre des Camilliens, à savoir une ordre catholique essentiellement voué à s’occuper des malades et des blessés, est confronté dans la mission de Bossemptélé, où travaillent avec lui des sœurs carmélites et surtout le père Brice Patrick Nainangue, aux exactions des anti-balaka, sorte de milice sans foi ni loi, qui s’en prend à tous les musulmans. Le Père Kinvi déploie des efforts surhumains pour soigner, sauver et même enterrer les musulmans et dans la mesure du possible pour convoyer les rescapés vers le Cameroun voisin. Toute sa philosophe se résume à opposer un excès d’amour dans un monde traversé par un excès de violence. C’est que l’homme a mis le cœur au centre de son action sacerdotale. Ce qui signifie qu’au lieu de s’en tenir à une sorte de clanisme religieux qui consisterait à ne défendre et soigner que ceux de sa confession, le Père Kinvi va appliquer les paroles du Christ à la lettre en élargissant son amour au-delà des frontières de sa propre idéologie. C’est ce travail sur soi et sur l’ensemble des composantes de la Centrafrique qui vaudra au Père Kinvi d’être reconnu dans le monde, de recevoir le prix Alison Des Forges en novembre 2014 à Londres, puis d’être nominé pour le Prix Aurora d’Arménie en 2015. Son séjour en Arménie avec le père Brice est l’occasion d’un voyage émouvant au milieu d’un peuple dont il ne connaissait rien, ni même sur le génocide de 1915. Il résume ainsi le prix : « Aurora est comme un arbre avec de multiples branches qui font le bien dans le monde. Je le vois comme un signe de la victoire du bien sur le mal ». Effectivement, ce prix qui récompense les justes dans le monde actuel renvoie aux justes turcs qui durant le génocide ont sauvé des Arméniens, comme Mustapha Aziz Oghlou, le maire de Malatia. Un livre passionnant et un homme, le père Kinvi qui à lui seul sauve l’Afrique.
Denis Donikian
*
Quelles sont les raisons qui poussent un journaliste œuvrant généralement dans le domaine arménien à s’intéresser aux faits et gestes d’un prêtre de Centrafrique ?
Si je travaille depuis des années sur des problématiques arméniennes, je suis un contributeur régulier de plusieurs revues françaises de géopolitique (Conflits, Diplomatie, Politique Internationale…). La crise centrafricaine ne m’était pas étrangère.
Toujours est-il que « la vie est l’art d’une rencontre même s’il existe tant de désaccords dans la vie » comme disait le grand poète et diplomate brésilien Vinicius de Moraes, le blanc le plus noir du Brésil. Dans mon cas, celle avec le père Kinvi a eu lieu en terre arménienne puisque c’est en avril 2016, qu’il s’y était rendu pour la première fois, en sa qualité de nominé dans la liste finale des candidats au Prix Aurora. Cette récompense internationale créée par trois philanthropes de la diaspora, qui entend rendre hommage aux justes d’aujourd’hui en témoignage de reconnaissance à ceux d’hier qui sauvèrent tant de vies humaines au cours du génocide des Arméniens. En 2016 j’étais responsable éditorial de la version en langue française du site Aurora Prize. Lorsque le Père Kinvi est devenu un des Humanitaires Aurora 2016, j’avais préparé un portrait de lui qu’il avait particulièrement apprécié. J’ai eu la chance ensuite de l’accompagner quand il est venu en Arménie pour participer à la cérémonie inaugurale du Prix Aurora. Ensemble nous avons visité, avec son ami le père Brice, le Saint Siège d’Etchmiadzine et le centre-ville d’Erevan. Nous nous sommes revus par la suite à Berlin en décembre 2017. Je me souviens qu’il parlait très peu. Il me fallait apprendre à décrypter ses silences, lire entre les lignes de son regard doux et bienveillant.
Le Père Kinvi était animé par une folle envie de témoigner de ce qu’il avait vécu. Comme si ce qui comptait à ses yeux n’était pas tant de raconter son vécu, mais aussi de nous dire qu’il avait reçu un cadeau de la Providence : cette foi qui fait déplacer les montagnes et l’a conduit à réaliser ces actes de bravoure qui lui ont valu d’être nominé pour le Prix Aurora.
Au fil de ma lecture, je n’ai pu m’empêcher d’établir un lien avec les Arméniens, me demandant si nous avions en Arménie un prêtre, un seul, de la dimension spirituelle du père Kinvi.
Certes, le haut clergé arménien ne brille pas forcément par son interprétation littérale des Evangiles ni par son courage à dénoncer les injustices criantes qui subsistent, mais comparaison n’est pas raison. Ce que nous apprend l’expérience du père Kinvi est qu’il existe en Centrafrique, pays d’évangélisation récente et encore très marqué par l’animisme, et que l’extrême barbarie cohabite avec des poches d’amour et d’humanité dont nous ne pouvons avoir conscience tant cette force nous dépasse. En Arménie comme en diaspora, nous avons eu des hommes d’Eglise et de foi exceptionnels qui nous ont montré un chemin et fait croire en la force de l’espérance. Je veux parler ici de Mgr Zareh Aznavorian d’heureuse mémoire (1947-2004) du catholicossat de la Grande Maison de Cilicie ; un homme qui a dédié toute sa vie à enseigner le message de l’Evangile à ses fidèles et qui avait bien compris que si l’Eglise arménienne faisait le choix du nationalisme, elle serait condamnée à dessécher. Grâce à quelques-uns de ses amis, ses écrits commencent à refaire surface et sont une véritable source de spiritualité. Ce qui manque à mon sens en diaspora comme en Arménie est une théologie contextuelle digne de ce nom. Un discours de foi adapté aux problématiques et aux défis qui se posent au peuple arménien dans sa globalité (réponse théologique au génocide, traitement de la question des Arméniens islamisés, des problématiques d’intégration en Occident, pastorale adaptée aux jeunes d’Occident, dialogue islamo chrétien, accompagner les évolutions de la société etc.). Force est de constater que nous en sommes encore bien loin… C’est bien beau de se gargariser d’être la première nation chrétienne mais quel est l’intérêt de se contenter de folklore ? L’Eglise arménienne ne serait être qu’une institution nationale multiséculaire et sécularisée gardienne d’une tradition formolisée. Elle doit être bien plus que cela !
Autre parallèle avec les Arméniens. On se dit, qu’appartenant à l’ordre des Camilliens, dévoués aux malades, le père Bernard Kinvi fait exactement l’inverse de ce qui se passe en Arménie où le malade est un objet d’enrichissement. Je connais une Arménienne qui rentrée à l’hôpital pour une allergie en est sortie avec une insuffisance rénale terminale. Quant on sait ce que doit débourser un simple citoyen pour se faire dialyser, on se pose des questions
Il est difficile de généraliser quand on parle de l’expérience des hôpitaux arméniens. Il est vrai qu’avec les privatisations massives des années 1990, la santé est devenue un business en Arménie. Mais ce n’est plus le cas en Artsakh où les autorités font preuve d’une réelle volonté de faire de la santé un service public au service du bien-être de la population. En témoignent les investissements conséquents qui sont à l’œuvre depuis quelques années à Stepanakert et dans les provinces. La notion de service public n’est pas un vain mot pour avoir suivi ce dossier et rendu compte du travail remarquable mené par les professionnels artsakhiotes de la santé aidés par l’ONG HAY MED dirigée de France par le docteur Jean Michel Ekherian, on peut observer l’émergence d’un véritable modèle qui je l’espère fera des émules en Arménie.
N’oublions pas que ce domaine est d’une importance stratégique puisque l’absence de prise en charge de patients souffrant de pathologies chroniques ou de tous types de cancers constituait jusque-là un facteur majeur accélérant l’émigration.
1 – Arménien d’origine, né en France, je me situe dans cet entre-deux culturel. D’un point de vue biographique, j’ai fait constamment des va et vient entre mes deux cultures, par mes études et mes voyages. Sans jamais réussir à faire le pas pour être pleinement dans l’une ou totalement dans l’autre. En tant qu’artiste, cela ne m’a pas toujours aidé. En France, pays cartésien, on n’aime guère le genre hybride. Or, c’est ce que j’affectionne le plus en littérature, mais aussi dans l’art des autres, le genre hybride. Ni tout à fait récit, ni tout à fait poésie, ni tout à fait journal, ni tout à fait livre d’art, etc. Je crois que nous allons de plus en plus vers un art ouvertement métissé, (ce que j’appelle un bris-collage, dans une sens noble de ce néologisme).
Mais quel est mon rapport à l’exil ? En tant que personne, c’est une histoire assez loufoque. Mes parents étaient directement issus du génocide de 1915. Et pour ma part, je suis né en France. Vivant en France, comment me sentir exilé, me direz-vous ? Or, justement. Je reste un enfant du génocide dans la mesure où mes parents m’ont élevé sans le vouloir, c’est-à-dire avec leurs mots, leur mémoire, leur difficulté à s’adapter à un étrange pays, etc. dans le sentiment de l’exil. C’est donc ça, j’ai un sentiment d’exil sans pour autant être exilé puisque je sais que je ne me sentirais ailleurs jamais aussi bien que je le suis en France et qu’en France je rêve d’un autre pays, d’un pays qui soit nôtre, à nous, une Arménie pour Arméniens. Je vis donc constamment avec comme fond de ma conscience ce que le poète Vahé Godel appelle un arrière-pays. Et beaucoup de jeunes compatriotes, plus jeunes que moi, vivent ainsi. En France, mais préoccupé par un pays où ils ne vivront probablement jamais, l’Arménie. (Et mon histoire est d’autant plus compliquée que le pays de mes parents n’a rien à voir avec l’Arménie actuelle, située bien plus à l’Est et dont ils n’avaient pas idée). Mon impression d’exil est donc d’éducation. La seule réalité de cet exil, c’est qu’il s’agit d’un exil hérité.
2 – Être exilé, c’est être ex-quelqu’un, venu de quelque part à la suite d’une violence. C’est être sorti de son île pour devenir un il quelconque, jamais plus soi-même, c’est-à-dire plus jamais un être accordé à une terre.
L’arrachement fait l’exilé. L’exilé sera désormais un ex-ceci, un ex-cela.
Qu’il le veuille ou non, l’exilé affiche son origine, c’est-à-dire une façon d’être ici et ailleurs. Pour moi, il m’est impossible de me présenter comme Français à part entière, car ce serait mal dire la chose, ni Arménien pour les mêmes raisons. Mais Français d’origine arménienne. En d’autres termes, je suis toujours d’origine, condamné à être d’origine. Ainsi, l’exilé est la preuve vivante que le monde va mal, qu’il est injuste. Il nous fait lire l’état du monde tel qu’il est. C’est-à-dire la condition même de l’homme. Il rappelle à l’autochtone que l’exil menace son propre confort. Mais aussi qu’on peut être un exilé de l’intérieur par rapport à une norme, un consensus, une opinion commune, l’idéologie dominante, l’ethnie dominatrice. Le chômeur, le handicapé physique ou mental, l’opprimé, l’opposant politique sont autant d’exilés.
Pour en revenir au génocide subi par les Arméniens, le sentiment d’exil se décline aussi bien côté bourreau que côté victime. Le négationnisme est une forme de perpétuation de l’exilé par un exilant.
L’exilé ne peut entrer dans la communauté des hommes tant qu’il sera rejeté par une partie de cette communauté, une communauté étant de fait la mise en commun de valeurs humanistes. Mais l’exilant, le bourreau, lui aussi s’exile de cette communauté dans la mesure où il récuse le pacte de respect mutuel. Aujourd’hui, les Turcs et les Arméniens, les bourreaux et les innocents, se trouvent inclus dans cette dialectique infernale. L’enjeu, ce sera justement l’entrée de la Turquie dans l’Europe. Laquelle Turquie ne veut pas faire le pas d’une reconnaissance de sa mémoire comme l’a fait l’Allemagne.
3 – Par ailleurs être exilé, n’est pas un état, c’est un acte qui n’en finit pas. L’exilé est toujours en situation d’exil, c’est-à-dire en suspens entre deux mondes : le monde qui a été (familier) et le monde qui est en train de devenir (familier). C’est d’autant plus vrai que la langue de l’exilé est aussi bien une langue perdue, qui est derrière, qu’une langue qui reste à acquérir et qui est devant. Encore cet entre-deux. En fait, l’exilé est désintégré en permanence, et quoi qu’il fasse. Il cherche à recoller les morceaux de sa mémoire pour en faire un avenir. Là où il est, il n’est jamais totalement. Il est parti d’un pays qui l’a refusé (le pays natal) pour ne jamais être en adéquation absolue avec le pays qui l’a accueilli (le pays fatal).
4 – Au passage, le poète, quant à lui, est exilé dans et par la langue. La vraie poésie est au-delà de la poésie (Bataille). C’est la langue qui le lui dit. Il est dans la nostalgie de la langue et chemine vers une perfection de la langue, c’est-à-dire une adéquation parfaite de la langue avec les choses. (Tout le mal de la poésie, ou le malheur du poète, réside dans cette perte, en ce sens qu’elle définit la poésie même. Sans la perte, la poésie n’aurait pas lieu d’être). Plus précisément, la langue est son chemin entre ce que la langue dit de l’éden perdu et d’une adéquation parfaite de soi avec elle. Il est donc exilé, c’est-à-dire en suspens, mais un suspens actif et désespéré.
De fait, toute écriture se situe dans un entre-deux comme l’exilé entre deux langues et deux pays. La métaphore, en ce sens, désigne à celui qui l’invente un autre monde où il n’est pas. Les expériences symbolistes ou surréalistes ont eu l’intuition de ce quelque chose qui est en avant de la langue. Dans la métaphore, on s’étonne de ce que la langue utilise une voie/voix rationnellement fausse pour nous faire atteindre quelque chose à quoi nous adhérons comme vraie. Le poète, c’est un exilé de l’avenir.
La poésie comme absolu du langage invite au dépouillement total, elle invite au dépouillement de sa part d’histoire pour qu’il retrouve son temps intérieur profond. Et ce n’est jamais gagné.
5 – Mais l’exil peut être une chance pour l’humanisation des cultures. Une chance pour la culture d’accueil autant que pour la culture de l’exilé.
D’abord, elle oblige cette culture au dépassement d’elle-même en donnant du sens à sa propre humanité. Que vaudrait une culture qui ne serait pas « humaine » ? Ensuite, la porosité des cultures va créer des passerelles, des expériences de mariages, qui sont des épreuves de vie. Les cultures comme les hommes sont voués au métissage. (« L’avenir est au métissage » disait Léopold Sédar Sengor). Les plus égocentrées des cultures ne pourront nier longtemps les apports culturels de l’histoire. Les plus ethnocentrés des hommes baignent déjà dans l’évidence de l’interaction des cultures. Quoi qu’ils disent et aujourd’hui plus que jamais. En art, c’est tout autant un fait qu’un mode d’évolution. Que vaudrait Picasso sans l’art nègre ? Van Gogh ou Monet sans les estampes japonaises ? Mais au sein même d’un art, c’est le métissage des techniques qui permet le renouvellement de notre vision du monde. L’art ne cherche qu’à pousser ses tentacules dans toutes les directions. Mieux, nous dirons que tout genre littéraire, par exemple, qui joue avec le métissage permet d’échapper à l’uniformité. On a beau dire de La recherche du temps perdu que c’est un roman, on sait bien que dans ce « roman », il y a du mémorialiste puisque Proust était un lecteur assidu de Saint-Simon, mais également un essayiste à la manière de Montaigne, sans oublier qu’il sut exploiter à merveille l’intuition de Chateaubriand sur la mémoire. On a donc affaire à un art hybride, mais équilibré et dominé par la facture romanesque.
6 – « Aime, et fais ce que tu veux » disait Saint Augustin. Il faut aimer l’amour donc. La résolution des contraires est dans ce pacte avec le monde tel qu’il est. Je suis un être en suspens. Un être en attente. Or, l’attente est attention. Il n’y a pas mieux que l’exil, en attendant qu’il y ait mieux que l’exil.
Il est de ces pays qui imprègnent les hommes. Où les visages sont les enfants des paysages, comme si la géologie du territoire passait dans la morphologie de ses habitants. Telle est l’Arménie dans ses rapports avec les Arméniens. Et tels sont les Arméniens dans leur communion avec l’Arménie. L’âpre beauté des lieux se lit dans la dureté et le pétillant des regards baignant chaque jour dans les extravagances sublimes du sol et l’adversité du climat.
Mais ce n’est pas seulement la terre qui se lit sur les hommes. Il y a aussi le temps politique. Les voyages d’Alain Barsamian avec son fils Jean-Bernard, en mai 2011, se déroulent dans un pays en proie aux dérélictions provoquées par les régimes humiliants de Robert Kotcharian et Serge Sarkissian. Il faut penser ces visages et ces paysages que nous offrent leurs photographies à l’aune d’une époque marquée par le mépris démocratique. Quand la pauvreté, la guerre, la stagnation économique, l’exil et la corruption sévissaient comme des lois générales. Tout un système qui a fait mourir la terre et souffrir les hommes obligés à la résignation et à la mélancolie. Ce parcours photographique d’un père avec son fils a valeur de diagnostic visuel. Il restera comme un document tandis que la mutation initiée par la révolution de velours manière Pashinyan propulse aujourd’hui l’Arménie vers la volonté de conquérir les voies de la démocratie et du bonheur. Mais il fallait les dire ces scléroses d’une politique erronée pour que la nouvelle mentalité prenne avec elles ses distances doucement et résolument.
Dans son immense orgueil, l’homme soutient qu’il a été créé à l’image de Dieu. C’est vrai qu’il y a du Dieu dans Hitler. Et même en Monsanto qui ne pense qu’à empoisonner son prochain pour emmagasiner plus de fric. Et même en moi qui serait prêt à tuer mon frère pour apaiser mes faims.
Pour le moins, c’est la stupéfaction. Vus de l’étranger, les événements qui agitent l’Arménie ces dernières 24 heures constituent une vraie déception. Celui qui prônait une révolution en douceur en appelle à une certaine radicalisation par le peuple, c’est-à-dire en jetant la foule des affidés contre un système judiciaire qui tarde à adopter la nouvelle mentalité . Jusque-là nous avons cru que la séparation des pouvoirs serait respectée comme le veut toute bonne démocratie. Mais voilà que l’exécutif se mêle de ce qui ne le regarde pas.
Le déclenchement de cet acte anticonstitutionnel, disons plutôt anti démocratique, a été provoqué par la libération de Robert Kotcharian, qui bénéficie en l’occurrence des cautions des deux présidents de l’Artsakh, Bako Sahakian et Arkady Ghoukasian.
Ces faits obligent à nous interroger sur plusieurs points.
En quoi Robert Kotcharian, en tant que citoyen devrait-il être privé du droit au respect de sa personne tant que sa culpabilité n’est pas prouvée. On se demande pourquoi la présomption d’innocence ne lui a pas été accordée. L’Arménie s’est montrée aussi rétrograde que le Japon en la matière, qui a jeté en prison Carlos Ghosn avant même que les procès en accusation aient débuté. Quoi qu’il ait fait, Robert Kotcharian doit se soumettre à la justice dès lors que des griefs pèsent sur son mandat et sur sa personne. Si Pashinyan voulait donner la preuve qu’il est le garant d’une vraie démocratie, le cas Kotcharian est loin de le démontrer. En ce sens, Pashinyan avait à faire appliquer la justice avec le plus de retenue possible, dans le respect des règles, s’il voulait que cette justice fût efficace et non entachée d’actes douteux ou humiliants pour la victime.
Dès lors qu’on agit avec autant d’acharnement vis-à-vis de l’exprésident, celui-ci a tout à fait raison de brandir contre son accusateur le prétexte d’une vendetta politique. Ce qui fait de lui une victime qui attire forcément l’incompréhension et la compassion.
Cette accusation, Pashinyan vient de la renforcer en supportant mal qu’il ait été libéré sous caution. En appeler au peuple pour semoncer les juges d’avoir mal jugé relève de l’ingérence dans les cours de justice.
Par ailleurs, s’opposer à la caution des présidents Bako Sahakian et Arkady Ghoukasian équivaut à se mettre à dos la population du Karabagh, comme si les Arméniens avaient besoin d’une telle division.
De plus, la caution du peuple à laquelle fait appel Pashinyan, Premier ministre, jusqu’à lui demander de descendre dans la rue ou d’investir le palais de justice, rappelle à regret les propos d’Erdogan dans son acharnement à vouloir invalider les élections concernant la mairie d’Istanbul, sous prétexte que cette invalidation reflétait la volonté populaire. Cette volonté populaire qui a porté Pashinyan ne peut être invoquée à tout bout de champ. C’est au parlement et à la constitution de prendre le relai.
Ce qui pourrait excuser Pashinyan, c’est qu’il a forcément une connaissance des affaires arméniennes qui l’oblige à des réponses radicales, dans la mesure où il veut sauver la démocratie au prix de quelques entorses au système de droit. Nul plus que lui qui est au cœur des difficultés que traverse le pays sait quelles forces jouent contre sa personne au profit d’un retour à l’ancien régime. Nul plus que lui sait qui veut sa perte, et par conséquent la perte de la démocratie. La lutte contre la corruption n’est pas sans danger aussi bien pour celui qui la combat que pour le pays même. L’Arménie, à l’heure actuelle, marche sur un fil tendu. Et les nostalgiques du monde perdu, tant en Arménie qu’en Diaspora, se réjouissent des avatars de la nouvelle société. Or, on oublie que c’est la majorité des Arméniens qui a porté Pashinyan au pouvoir et que ce sont les Arméniens d’Arménie qui ont souffert le plus sous les régimes honnis de Kotcharian et Sarkissian. En conséquence, cette souffrance et ce besoin de changement, fussent-il problématiques, méritent d’être respectés. Honte à ceux qui en diaspora se délectent des échecs que rencontre l’Arménie nouvelle. Les échecs étaient inévitables. Les faux pas le sont aussi. Mais l’Arménie avance. En un an, elle a plus fait qu’en 20 ans sous les deux régimes précédents.
Denis Donikian
Je renvoie le lecteur à l’excellent article de Raffi Kalfayan dans les NAM
« Quand tout le monde vous ment en permanence, le résultat n’est pas que vous croyez ces mensonges mais que plus personne ne croit plus rien. Un peuple qui ne peut plus rien croire ne peut se faire une opinion. Il est privé non seulement de sa capacité d’agir mais aussi de sa capacité de penser et de juger. Et avec un tel peuple, vous pouvez faire ce que vous voulez. » (Hannah Arendt)
Nous publions sur notre blog l’article de Manoug Atamian pour plusieurs raisons. La première étant que cet article aura été refusé par tous les médias arméniens auxquels il a été proposé. Et pour cause ! C’est un article critique sur le livre d’un militant connu et qui fourmillerait d’informations fausses ou douteuses. En ce sens, Manoug Atamian, qui déteste qu’on lui fasse avaler des couleuvres, nous alerte dans la mesure où trop souvent les complaisances dont fait preuve une communauté arménienne pétrie de patriotisme ordinaire peut la conduire à gober tout ce qui se dit ou s’écrit. Si être militant d’une cause comme la nôtre est louable, et notre auteur l’est pour avoir joué un rôle probablement important, il reste que le moi frise le haïssable quand il prend le pas sur le nous. L’article de Manoug Atamian nous ouvre les yeux et c’est tant mieux si tout auteur improvisé prend dans notre communauté le risque d’être contredit ou lu à la loupe. Cela dit, cet article de Manoug Atamian reste de sa seule responsabilité, la nôtre étant de lui donner à la parole.
Denis Donikian
*
Dans son « Journal d’un militant » récemment publié et promu à coups de soirées de présentation et d’articles élogieux (avec sa photo en recto verso de la couverture et une troisième sur la tranche du livre !), à la page 179, Ara Krikorian nous apprend la disparition de Franz Werfel le 17 mai 1978 à l’âge de 90 ans. En 1978 ? On l’aurait donc connu de son vivant, l’auteur des « Quarante jours du Musa Dagh » ! Mais non, car dans la même annonce soi-disant rédigée à chaud ce jour-là, on lit à la fin de ce sujet qu’en fait, il est décédé à 54 ans en 1945… Franz Werfel est donc mort deux fois, à 33 ans d’intervalle. Comment peut-on écrire une pareille ineptie ?
Ce « Journal » manifestement remanié pour sa publication (ainsi, comme dans ce cas, à chaque fois qu’un personnage célèbre décède, au lieu d’exprimer les sentiments que lui inspire le disparu ou bien les souvenirs qu’il en a, Ara Krikorian nous sort une « nécro » toute prête, du genre : « il est né en telle année, il a fait ceci, il a écrit cela » etc.), « Journal » dans lequel il nous raconte sa vie, depuis son enfance difficile, puis à travers ses diverses responsabilités dans la F.R.A. ou comme président du CDCA (en évitant comme d’habitude d’évoquer le travail du Centre d’études arméniennes dans l’éveil des consciences durant les années qui précédèrent le cinquantenaire du Génocide). Ce qui lui permet de se donner le beau rôle, fustigeant les uns, de préférence déjà morts, flattant d’autres bien vivants avec force « mon ami » Untel, ou bien en parlant à plusieurs reprises, en tant qu’ancien élève du collège de Sèvres, de sa prétendue proximité avec les Pères mékhitaristes, alors qu’il n’y a passé qu’une année. (7 en ce qui me concerne).
Ara Krikorian poursuit ainsi son chemin dans la lignée de son « Dictionnaire de la Cause arménienne », digne du Guinness des Records en matière d’erreurs ou d’approximations de toutes sortes, dans lequel il compensait ses manques, parfois élémentaires, en matière d’Histoire, par son imagination fertile. Par exemple, en écrivant (page 33) que le fleuve Araxe est la « frontière naturelle de l’Arménie historique »(sic) ou à la page 26 que l’église d’Akhtamar date du VIIème siècle (on n’est plus à trois siècles près…). Il va jusqu’à confondre l’identité de portraits archiconnus, comme la photo de Daniel Varoujan sous laquelle il écrit Bedros Tourian (p.235), ou bien celle de Djemal Pacha sous-titrée Enver Pacha ! (p.95) Souvent, comme dans le cas de Franz Werfel, il donne un renseignement exact, puis il se contredit avec un fait ou une date inventée de toutes pièces. Par exemple, à l’article « NAZIM, Dr » (p.172), il écrit à juste titre que ce bourreau jeune-turc a fini par être exécuté en 1926 par les siens pour avoir comploté contre Kemal, tandis qu’à l’article « OPERATION NEMESIS » (p.179), on apprend qu’il aurait été abattu par Missak Torlakian, donc par un Arménien et plusieurs années auparavant !
Ara Krikorian va jusqu’à confondre sous la même rubrique : DJEMAL PACHA (AZMI), les deux personnages de Djemal Pacha déjà cité, l’un des trois acolytes du Triumvirat jeune-turc, avec Djemal Azmi, vali de Trébizonde, qui organisa l’extermination des Arméniens de sa province, souvent par noyade dans la mer Noire.(p.91) En revanche, ils se retrouvent séparés à l’heure de leur mort, en tombant sous les balles de vengeurs arméniens différents, pour Djemal Pacha en 1922 à Tiflis comme on peut le lire à la fin de cette rubrique, et en ce qui concerne Djemal Azmi à Berlin, en même temps que Behaeddine Chakir, le 17 avril 1922 (en page 69), et un an auparavant, « en avril 1921 », à la page 251.
Une rubrique concerne l’actualité de ce 24 avril : la « DECLARATION DU 24 MAI 1915 », document essentiel dont il a remanié les phrases à sa façon, avec pour résultat d’affadir sa signification, en substituant les termes de « nouveaux crimes de la Turquie contre l’humanité et la civilisation », dont les mots mis en caractères gras furent utilisés ici pour la première fois dans un texte officiel, par celui de « crime de lèse-humanité » sorti de son chapeau. Et c’est probablement en se fiant à son « Dictionnaire » que le rédacteur du discours du Premier ministre Edouard Philippe, lorsqu’il a évoqué cette Déclaration des Alliés, lui a fait prononcer, et à deux reprises, ce « lèse-humanité » inventé par le « militant » Ara Krikorian qui se prend pour un historien de la Question arménienne.
Or un « Journal », on peut le jeter par-dessus bord (ne vous inquiétez pas, on nous a annoncé qu’un deuxième tome était en préparation), mais un dictionnaire, y compris malheureusement celui-là, est destiné à demeurer dans les bibliothèques durant des décennies et de servir de « référence », c’est le mot qu’avait utilisé Arpik Missakian à son sujet, et je viens d’en montrer une conséquence fâcheuse.
Dans notre communauté hélas, entre le silence complice des uns et l’ignorance des autres, on peut écrire et publier n’importe quoi et jouer les vedettes, le ridicule ne tue pas.
Քաղաքական անկախությունից հետո Հայաստանը համարյա երեսուն տարի սպասեց, որ իր ժողովրդավարությունը նվաճի, նկատի ունենք իսկական ժողովրդավարություն, ընդդեմ կեղծիքի ու թշվառության ժողովրդավարություն, որ նրան լճացրել էր, տեղում գամել կամ բզկտել՝ պարտադրված արտագաղթի մղելով, տնտեսական կամ քաղաքական ստորացման պատճառով։ Իրականում, քանի որ հենց սկզբից առճակատեցին աղետների դեմ, որ կարող էին գետնին հավասարեցնել երկիրը (երկրաշարժ, Ղարաբաղյան պատերազմ, արևելքում և արևմուտքում սահմանների արգելափակում), քաղաքական իշխանությունները գերազանցելով իրադարձություններին, ստիպված էին ամենահրատապ հարցերով զբաղվել։ Ոչ ոք չէր մեղադրում նրանց այն ժամանակ, երբ շտապողականությամբ ընդունված որոշումները, պահի իմպրովիզացիաները, նոր հասարակության նորմեր ստեղծելու անհրաժեշտույթունը ուղեկցվում էին մի այնպիսի քաոսով, որից ամենաուժեղ և ամենախորամանկ հայերը լայնորեն օգտվեցին։ Դժբախտաբար հայերը սպասում էին իրավունք, արդարություն և սոցիալական խաղաղություն ձեռք բերել, փոխարենը նրանց բաժին հասավ միայն փտախտը։ Կարծես մտովի հասունանում էր գաղտնի մի վիճակ խորհրդային տարիների ընթացքում և սպասում այն օրվան, երբ Հայաստանը կդառնար մի հանրապետություն՝ ընդարձակվելու համար։ Իրականում, Հայաստանի անկախությունը ստեղծեց մի կախվածության իրավիճակ, միայն այն իմաստով, որ միակ տնտեսական դինամիկան, որ նրան ողջ էր պահում, սնվում էր հովանավորչությամբ, կոռուպցիայով, աղբերության սկզբունքով և հնարամտությամբ, այնինչ, առողջ հայերի կամովին հայթայթած աշխատանքն արտասահմանում, առաջացնում էր հիմնական մանանա՝ տարադրամների ներմուծումով, ազատելով Պետությանը տեղում աշխատատեղեր ստեղծելու, այն դեպքում, երբ օգտվում էր անկումայն իրավիճակից, իշխելու համար աղքատությունից ու վերապրելու որոնումների մեջ գտնվող հոգնած մի ժողովրդի վրա։
Այս անմիջական անկախությունը մենք տեսանք և զգացինք՝ լայնորեն նկարագրելով այսուայնտեղ։ Ինչը, որ մեզ ավելի շատ էր ցնցել այն ժամանակ, համընդհանուր լքումի վիճակն էր, նկատի ունենալով թե՛ տղամարդկանց, թե՛ կանանց, չունենալով այլևս ոչ բարոյական, ոչ ընտանեկան, ոչ տնտեսական պատվար, մինչդեռ, միաժամանակ զարգանում էին հարստացման միջոցները, որոնք չէին ներդաշնակում շրջապատող թշվառության հետ։ Քանի որ Հայաստանը խորապես մխրճվում էր խղճալի անկումային տրամադրության մեջ, իսկ այդ ընթացքում մայրաքաղաքը տարածվում էր ճոխության մեջ, անհոգությունից ամբողջովին արհեստականության վերածված, չխոսելով ավելի ու ավելի նկատելի դարձած որոշ հարստությունների բնույթի մասին, ինքներս մեզ հարց էինք տալիս, մի՞թե արհեստական ժողովրդավարությունից անդին չէր վերապրում դեպի ֆեոդալիզմ ընթացող հետադիմական մի ձևաչափ, դեպ, որը հիմնված է աղաների համակարգի վրա, ինչպես թուրք-օտոմանների մոտ, նաև այլուր : Սոցիալական կյանքի այս տերերը, ովքեր չափում էին Հայաստանը կանգունով, իրենց միակ շահերը պաշտպանելով, որոնց անվանումը օլիգարխ էր, ինչպես Դոդի Գագոյի դեպքում, ում մականունը հնչում է ֆրանսերենում որպես gag՝ հնարք, կատակ, այս ճանաչված «բիրդան աղայի» դեմքը շատ ճիշտ էր արտացոլում քաղաքական կառուցվածքը, որտեղ պատգամավորները ավելի շատ հակում ունեին քվեարկել իրենց բիզնեսի օգտին, քան՝ ընդհանուր շահի ։ Այդ պատճառով դժվար էր սահմանել այս Հայաստանը որպես երկու տարբեր տեսակներից առաջացած մի հիբրիդ, որտեղ խճճված կերպով միախառնվում էին իրավունքն ու իրավունքի բացակայությունը։
Առաջին բանը, որի վրա իրավմամբ ժամանակակից կառավարությունը հարձակվեց, ժողովրդին վերադարձնելն էր ժողովրդավարությունը՝ իրավունքի վերականգնմամբ։ Ոչ մի վերափոխում չէր կարող ձեռք բերվել, ոչ մի առաջադիմություն, փոփոխության ոչ մի կամքի դրսևորում որևէ բնագավառում, որ լիներ առանց ամրացնելու իրավաբանական հիմքը, որի վրա կկարողանար հանգել նոր Հայաստանը։ Առանց իրավունքի երկիրը կորստյան կմատնվեր, ինչպես նախորդ վարչակարգերի ժամանակ։ Այս իմաստով կարող ենք Վարչապետին վերագրել այն, որ նա իր առջև նպատակ էր դրել արմատախիլ անել սոցիալական կյանքում կաշառակերությունը։ Մեծ դժվարության առջև կկանգնենք մտածելով, որ նման մոլեգնություն, ընդդեմ կաշառակերության բոլոր ձևերի, որտեղ էլ տարածում գտնի, թեկուզ այն վերաբերի հեղինակավոր որևէ անձի, որ ընդունակ լինի պաշտոնի չարաշահման։ Այս ուղու վրա կանգնելով, ինքն անձամբ է բացահայտում դա այն ժողովրդի ներկայությամբ, որ հակված չէ հանդուրժել իշխանության չարաշահումները։ Այնինչ, Հանրապետականների դեմ հալածանքը, որի թունավոր ազդեցությունը շարունակ սպառնում է սոցիալական առաջադիմություններին, ստեղծում է կասկածի կողմից հարուցված կորստաբեր մթնոլորտ։ Արդեն խոսել ենք Վարչապետի ենթադրյալ կամ ճշմարիտ անհանդուրժելի միջամտությունների մասին իրավաբանական ապարատի ներսում։ Անկասկած նրա մտապաշարումները հակահանրապետական կուսակցության հանդեպ նրան միայն կարող են տանել դեպի կրակի հետ խաղ :
Բարեբախտաբար, Փաշինյանի մյուս սևեռուն գաղափարն այն է, որ նա խելամտորեն հակվում է հայ երիտասարդության կողմը, բարձրացնելով կրթության մակարդակը։ Պետք է նշել, որ այս բնագավառում ներունակությունն անսահման է և հեռու է շահագործվելուց, ընդհակառակը, նախորդ վարչակարգերը նրանց պահել են խիստ միջակության աստիճանի վրա։ Շախմատը դտրոցները ներմուծելով չէ, որ կարելի է ապագա կերտել և զարգացնել երկիրը։ Առավել ևս կրթել երեխաներին ազգային կրոնով։ Փաշինյանի գրազը, որ կայանում է կրթությունը կողմնորոշելուն դեպի տեղեկատվական տեխնոլոգիաների կողմը, անտեղի չէ։ Իրավացիորեն հենվում է ազգությամբ հայ այն գիտնականների վրա, ովքեր ցույց են տվել, թե հայկական հանճարը կամ ամենաբարձր աստիճաններին հասնելու նրա ունակությունը թույլ է տալիս գրազ գալ գերազանց ընդունակությունների և ներուժերի վրա, որ ոգևորում է երկրի երիտասարդությանը։ «Նորամուծությունը և նախաձեռնության բանականությունը միշտ եղել են հայկական ինքնության սրտում։ Ողջ պատմության ընթացքում հայ ժողովուրդը լույս աշխարհ է բերել գիտնականների, ինժեներների և գյուտարարների, ովքեր անգնահատելի նպաստ են բերել մարդկության զարգացման ու կյանքի բարելավման մակարդակի բարձրացմանը»,- նշում է նա իր բացման խոսքում՝ ողջունելով Հայաստանում կայացած ինֆորմատիկ տեխնոլոգիաների համաշխարհային կոնգրեսը։ Վարչապետը պաշտոնական հայտարարության մեջ նշում է, որ սփյուռքի յուրաքանչյուր անդամ անձամբ է նկատել, նկատի ունենալով այն, որ ամեն մի հայ երիտասարդ, որ գտնվում է մտավոր կարողությունները խրախուսվող միջավայրում, ընդունակ է հասնել լավագույնին։ Նման դեպք չի գրանցվել Հայաստանում Անկախության առաջին երեսուն տարիների ընթացքում։ Փաշինյանը մաղթում է, որ Հայաստանում նույնը կատարվի, ինչ արտասահմանում։ Դրանից բացի պետք է հասկանալ, որ ինֆորմացիայի տեխնիկաները, սկսած այն պահից, որ թափանցում են սոցիալական և ազգային ցանցի մեջ, ավելի բարձրարտադրողական հոգատարություն կդերսևորեն հիվանդանոցներին, ավելի զորեղ կերպով պաշտպանություն սահմաններին, զինամթերքի ավելի ծավալուն կիրառումներով։ Արդեն այս նպատակահարմարությունները շտապեցնում են սփյուռքին ներմուծել երկրին անհրաժեշտ ձեռնարկություններ և բացել նորահայտ աշխատավայրեր հնարավոր բոլոր բնագավառներում։ Սակայն հայ ուսանողները չէին սպասելու Կոնգրեսին իրենց աշխատանքներն սկսելու համար, նրանք ներկայացնելու էին անօդաչու թռչող սարքեր, ռոբոտներ և նույնիսկ բազուկի միոէլեկտրական պրոթեզներ։
Այնինչ, արգելված չէ մաղթել․ այն վստահելի նորությունը, որ իշխում է Հայաստանում՝ սկսած թավյա հեղափոխության հանկարծակի հայտնվելուց, ընդգրկելով նոր գիտակցություն։ Ներդնել նյութականի մեջ, թույլ չի տա հայ ժողովրդին ապրել իր մշակույթին համապատասխան։ Ընդհակառակը, վտանգի է ենթարկվում հեռանալ նրանից։ Մարդը կարիք է զգում գտնել կողմնորորոշիչներ, որ համապատասխանեն համայնական ավանդույթի քմահաճույքին, որն իր պատմության ընթացքում սեփական տոկունության և կրոնի շնորհիվ խուսափել է խորտակվելուց։ Բոլոր ժողուրդները ներդրվում են իրենց մշակույթի մեջ, որպեսզի իրենց ծագման գիտակցությունը սնի իրենց կենսական պոռթկումը՝ մղված դեպի ավելի փայլուն ապագայի կողմը։ Մարդը կարիք է զգում հաստատվել, եթե չի ուզում նևրոզի մեջ ընկնել։ Հաստատվել ժամանակի մեջ և տեղադրվել իր նմանների հարաբերությամբ։ Այսպիսով, տասնամյակների ընթացքում Հայաստանում փախուստի խուճապը և կաշառակերությունը, փողի հաղթարշավը, ի վնաս մի հասարակության, ավելի հավասարական ձևով, իշխում են գիտակցությունների վրա։ Ժամանակն է վերադառնալ հիմնական արժեքներին և տեղավորել մարդասիրությունը և եղբայրությունը սոցիալականի կենտրոնում։ Առանց բարոյական գթասրտության Հայաստանը կխորտակվի։ Պետք է մտածել մյուսի մասին և գիտակցաբար մտածել ուրիշի մասին։ Այս խոսքերով ասած, դնել հռչակագոր «ցավդ տանեմը» մի հասարակության մեջ, որը շատ երկար տառապել է ընդհանրացած լքումի պատճառով։ Ոչ միայն այս սկզբունքը թույլ կտար վերադառնալ քրիստոնեական կրոնի ակունքներին, որպեսզի հայերը պահպանվեն մի տեսակ առեղծվածային ուղղաձիգության մեջ, այլապես թույլ կտար մտավորությունների իսկական հեղափոխություն։ Չենք ասի, որ հայը այսուայնտեղ ցույց չի տվել շահերի ընդհանրություն՝ մյուսի հանդեպ։ Սակայն պակաս բաները շատ ավելի ակնհայտ են, քան գործնականները։ Ի դեպ, այս համերաշխությունը պետք է դեր ունենար Հայաստանի և սփյուռքի միջև, որը Հանրապետության իշխանության հասնելուց և 1988 թվի երկրաշարժի աղետից ի վեր երբեք չի դադարել կամուրջներ գցել՝ երկիրը դուրս բերելու խորտակումից։
Այն, ինչը ժողովրդին ամուր է դարձնում, դա համերաշխության հանդեպ ունեցած հավատն է։ Հավատ «մենք»-ի հանդեպ, պատասխանատվության փոխգործողությունների մեջ՝ մեկը մյուսի հանդեպ, ինչպես նրանց հոգեվոր արյունն է այդ «մենք»-ի ներսում։
